Bilim Tarihi Bölümü
https://hdl.handle.net/11352/26
Bilim Tarihi Bölümü'ne ait yayınları içerir.2024-03-29T07:09:35ZSonja Brentjes. Teaching and Learning the Sciences in Islamicate Societies (800-1700)
https://hdl.handle.net/11352/4596
Sonja Brentjes. Teaching and Learning the Sciences in Islamicate Societies (800-1700)
Attar, M. Fariduddin
Modern öncesi İslam dünyasında neşvünema bulmuş öğrenme ve eğitimin kültürünü
ve sosyal pratiklerini gün yüzüne çıkarmak modern araştırmaların en zor ve
tartışmalı alanlarından biridir. Mevcut birincil kaynakların yetersizliğinden hareketle
sosyal pratikleri ve kurumsal yapıları nasıl tahmin edebiliriz? Sosyal olgulara
yönelik dolaylı tanıklıkların biyo-bibliyografik kaynaklar ve bilimler ansiklopedileri
gibi eserlerdeki bolluğu dikkate alındığında, bu kaynakların ayırt edici özelliği olan,
alimlerin hayatları ile öğrenim müfredatlarının idealleştirilmiş ve edebî tondaki
anlatılarıyla nasıl baş edeceğiz? Bu soru tarihçilerin önündeki netameli konumunu
korumaya devam ediyor. Teaching and Learning the Sciences in Islamicate Societies
(İslam Toplumlarında Bilimleri Öğrenmek ve Öğretmek), İslam öğrenim ve eğitimin
sosyal pratikleri ve kurumsal bağlamları tarihi sahasında Sonja Brentjes’in kariyeri
boyunca ortaya koyduğu birikimin bir hülasasını sunmaktadır. Bu alandaki
araştırmaların yönünü tanımlama ve yeniden belirleme bakımından Brentjes’in
çalışmalarının önemli katkıları olmuştur.
2021-01-01T00:00:00ZTakiyüddîn er-Râsıd’ın Rub’u Dairesi (Rub’u Müceyyeb) ile Çarpma ve Bölme İşlemlerinin Nasıl Yapılacağına İlişkin Urcuze li’l-Ceyb ve’d-Darb ve’l-Kısme Adlı Manzum Eseri
https://hdl.handle.net/11352/4594
Takiyüddîn er-Râsıd’ın Rub’u Dairesi (Rub’u Müceyyeb) ile Çarpma ve Bölme İşlemlerinin Nasıl Yapılacağına İlişkin Urcuze li’l-Ceyb ve’d-Darb ve’l-Kısme Adlı Manzum Eseri
Akın, Adem
Matematiksel bilimler kapsamında manzum yazılmış eserlerin ne yoğunlukta
kullanıldığı kesin olarak bilinmemekle beraber, İslam medeniyetinin
tedris geleneğinde manzum eserlerin mektepten medreseye tüm eğitim
kademelerinde kullanıldığına dair, günümüze kadar ulaşan çok sayıda örnek
bulunmaktadır. Genel olarak edebi bilimlerde kullanılan şiirsel anlatım
yönteminin, İslam medeniyetinde matematiksel bilimler yanında tıp ve eczacılık
dallarında da didaktik kaygılarla yoğun olarak kullanıldığı görülmektedir. Bu
çalışmamızda bu alandaki önemli örneklerden birini teşkil eden, 16.yüzyıl
Osmanlı astronomi âlimlerinden Takiyüddîn er-Râsıd’ın gözlem ve hesaplama
işlemlerinde yoğunlukla başvurulan rub’u tahtasının kullanımına dair kaleme
almış olduğu Urcuze li’l-Ceyb ve’d-Darb ve’l-Kısme başlıklı manzumenin temel
matematik işlemlerine ilişkin kısmı incelenmiştir. Güneş saatinin mermer
yüzeyler üzerine çizimine ilişkin Reyhanetü’r-Rûh adlı eserinin içerisinde yer alan
ve türünün ilk örneği olduğunu düşündüğümüz, 13 beyitten oluşan bu metnin
3 nüshası günümüze ulaşmıştır. Biz burada Süleymaniye Kütüphanesi’nin
(İstanbul) Esad Efendi koleksiyonundaki nüshayı inceleyerek konuyu açıklamaya
çalıştık.; Although exactly how intensely works written in verse had been used within
the scope of mathematical sciences is unknown, many surviving examples of
verse works are found that point to them having been used at all education
levels in the teaching tradition of Islamic civilization, from early schooling to
madrasahs. The poetic expression method was fairly common in the literary
sciences and is seen to have been used intensively in Islamic civilization for didactic purposes within the mathematical sciences, as well as in medicine and pharmacy. One important example
of such poems was written by Taqi-al-Din al-Rasıd, a 16th-century Ottoman astronomer. His poem explains basic
mathematical operations and is titled Urcuze li’l-Ceyb ve’d-Darb ve’l-Kısme. It is also part of his larger work Rayhanat
al-Ruh and accounts for the use of the quadrant (rub’u). This instrument was used extensively in observation and
calculation processes. This poem consists of 13 couplets and this study believes it to be the first of its kind, with
three copies having survived to the present day. This study attempts to introduce and analyze the text based on the
copy kept in the Esad Efendi collection of the Süleymaniye Library in Istanbul.
2023-01-01T00:00:00ZM. Şinasi Acar’ın Eskişehir Enlemi İçin İmal Ettiği Rubu Tahtası
https://hdl.handle.net/11352/4246
M. Şinasi Acar’ın Eskişehir Enlemi İçin İmal Ettiği Rubu Tahtası
Bir, Atilla
İlk kez İslam âleminde kullanılan, rubu daire de denen rubu tahtasının geçmişi, miladi
12. yüzyıla uzanır. Osmanlılarda 20. yüzyıl başlarına kadar sürekli ve yaygın bir şekilde
kullanılmıştır. Küçük, pratik ve taşınabilir bir araçtır. Ön yüzü rubu mukantara olarak
adlandırılır ve bu yüzü ile Güneşin yüksekliği ölçülerek namaz ve oruç vakitleri ve zaman
belirlenir. Diğer yüzündeki rubu müceyyeb ise, hesap cetveli gibi kullanılmakta ve bununla
aritmetik ve trigonometrik işlemler kolaylıkla yapılabilmektedir.
2022-01-01T00:00:00ZBilimsel Aletlerin Doğu ile Batı Arasındaki Yolculuğu
https://hdl.handle.net/11352/3993
Bilimsel Aletlerin Doğu ile Batı Arasındaki Yolculuğu
Bir, Atilla
Uluslararası Bilim ve Teknoloji Tarihi ve Felsefesi Birliği (IUHPST) bünyesinde yer alan
Bilimsel Aletler Komisyonu (Scientific Instrument Commission, SIC) 1981 yılından beri
her yıl başka bir ülkede toplanarak bilgi şölenleri (sempozyumlar) tertiplemektedir. Bilimsel
Aletler bilgi şöleninin 35’incisi İstanbul Üniversitesi Bilim Tarihi Bölümü tarafından,
Feza Günergun’un yönetiminde 26-30 Eylül 2016 tarihlerinde İstanbul’da tertiplenmiştir.
O tarihlerde ülkemiz sıkıntılı günler geçirmesine rağmen bu toplantıya, yarısından fazlası
Türkiye ve İran’dan olmak üzere, 80 bilim insanı katılmıştır. Toplantı süresince katılımcılar
özellikle İstanbul Üniversitesi bünyesinde bulunan bilimsel alet, kitap ve objelerden oluşan
Bilginin İzinde sergisini ziyaret etme fırsatını bulmuştur. Ayrıca tertiplenen gezilerle
İstanbul’da bulunan bilimsel alet koleksiyonlarını gezebilmişlerdir.
2020-01-01T00:00:00Z