Munis Harezmî’nin Firdevsü’l-İkbâl İsimli Eserinde “Ölmek” Fiili ile “Ölüm” Kavramı İçin Kullanılan Kelime ve İfadeler

Abstract

Bu çalışmada 19. yüzyıl Türkistan şair ve tarihçilerinden Munis Harezmî (1778- 1829)’nin Hive Hanlığı tarihini konu alan Firdevsü’l-ikbâl isimli eserinde “ölmek” fiili ile “ölüm” kavramı için kullanılan kelime ve ifadeler incelenmiştir. Çalışmada ilk olarak Munis ve eseri Firdevsü’l-ikbâl hakkında bilgiler verilmiştir. Konunun devamında Munis’in Firdevsü’l-ikbâl isimli eserinin beşinci babına kadar olan bölümünde geçen “ölmek” fiili ile “ölüm” kavramı için kullanılan kelime ve ifadeler ele alınmıştır. Bunlar önce tek kelimeden oluşan sözler ve birden çok kelimeden oluşan sözler olmak üzere iki ana başlık altında toplanmıştır. Tek kelimeden oluşan sözler isimler ve fiiller olmak üzere; birden çok kelimeden oluşan sözler ise yardımcı fiillerle oluşan sözler ile deyimlerden oluşan sözler olmak üzere yine kendi içlerinde sınıflandırmaya tabi tutulmuştur. Her kelime veya ifadenin karşısına tırnak işareti içerisinde Türkiye Türkçesindeki anlamı yazıldıktan sonra o kelime veya ifadenin geçtiği örnek bir cümleye yer verilmiştir. Yapılan değerlendirmelerden yola çıkılarak “ölmek” fiili ile “ölüm” kavramı için kullanılan kelime ve ifadelerin anlam katmanlarına değinilmiştir. Böylece Munis’in Firdevsü’l-ikbâl adlı eserinden hareketle Çağatay Türkçesinde “ölmek” fiili ile “ölüm” kavramı için hangi kelime ve ifadelerin hangi anlam katmanlarıyla söz konusu edildiği ortaya konmuştur. İncelenen tüm kelime ve ifadelerin alfabetik sıralanmış bir listesine de çalışmanın sonunda yer verilmiştir.