Memlük Kaynaklarına Göre Yavuz ve Kanuni Dönemlerinde Mısır ve Şam’da Çıkan İsyanlar

Abstract

Bu çalışmamızda Yavuz Sultan Selim ve Kanuni Sultan Süleyman döneminde çıkan ayaklanmaları inceleyeceğiz. Bu dönemlerde Mısır ve Şam’da Osmanlı Devleti’ne karşı çıkan isyanların çoğu Memlükler tarafından gerçekleştirilmiştir. Bu nedenle önce Osmanlı-Memlük ilişkileri hakkında kısa bilgiler verdik. Mısır ve Şam’ın fethini ve bu fetihlere sebep olan nedenleri açıkladık. Bu bilgileri 16.yy da yazılmış olan kaynaklara göre kaleme aldık. Özellikle İbn İyas ve diğermüellifler arasındaki fikir ayrılıklarını karşılaştırarak inceledik. Yavuz Sultan Selim ile Kansu Gavri arasındaki yazışmalar, el-Himsî, el-İshaki, İbn Tulun, el-Gazzi ve İbn İyas’ın yazdıklarına göre ve Yavuz Sultan Selim’in Mısır ve Şam’ı fethettikten sonra tüm Memlükler’e istisnasız beraat belgesi vermesi üzerine Yavuz Sultan Selim’in fethinden sömürge ya da makam amacı olmadığını söyleyebiliriz. Sultan Selim Sünni bölgeleri Safeviler’e karşı savunmak için ve de özellikle Safeviler Portekiz ile işbirliği yapınca burayı fethe mecbur kalmıştı. Fakat fethettikten sonra siyasi, ekonomik, iktisadi bir takım durumlar ortaya çıktı. Genel olarak ayaklanmalar Bedeviler ve Memlükler tarafından yapılmıştır. Bu isyanların başlıca sebebi olarak Osmanlı-Memlük savaşlarından sonra Memlükler’in silahlarıyla dağa çıkıp Memlük Devleti’ni yeniden canlandırmak istemeleri olduğunu söyleyebiliriz. İkinci bir sebep olarak, Yavuz Sultan Selim’in herkese beraat belgesi vererek Memlükler’in kendilerine güvenip, kendilerini toplamalarına neden olduğunu ilave edebiliriz. Bedeviler Memlük dönemlerinde de isyan ederler fakat Memlükler bu isyanlarını hemen bastırırlardı. Ancak Memlük hakimiyeti sona erdiğinde Bedeviler bu durumu fırsat bilip tekrardan ayaklanmalara başladılar. İsyan sebeplerinden sonra çalışmamıza Ahmed bin Bekir’in isyanıyla devam ettik. Ahmed bin Bekir isyancı bir karaktere sahip olup Memlük döneminde de isyanlar çıkartıyordu. Bu isyancı karakteri ve Hayır Bey ile anlaşamaması ayaklanmasının başlıca sebebi idi. Bedevi ayaklanmasından sonra çalışmamıza Memlük ayaklanmalarıyla devam ettik. Hasan Meri’nin Tomanbay’ı Yavuz Sultan Selim’e teslim etmesiyle ilk Memlük isyanı başladı ve bu isyanla Hasan Meri Memlükler tarafından öldürüldü. Bu ilk Memlük isyanıyla Canberdi el-Gazali uyandı ve onun gibi Memlük Devleti’ni canlandırmak isteyenlerin var olduğunu düşündü. Canberdi el-Gazali isyanını açıklayarak onun gerçek bir Memlük olduğu ve Memlük Devleti’ni canlandırmak amacıyla Osmanlı Devleti’ne karşı isyan çıkardığı konusu üzerinde durduk. Canberdi el-Gazali kılık kıyafet, para, lakap gibi birçok konudaki düzeni eski haline döndürmüştür. Gazali’nin bu isyanı Mısır bölgesinde çıkan es-Seyfi isyanlarına yol açmıştır. Son olarak Osmanlı olan Ahmed Paşa’nın Osmanlı’ya karşı olan ayaklanmasını inceledik. Bu isyan kişisel bir amaçla ortaya çıktığından bunu Bedevilerin isyanlarına benzetebiliriz. Ayrıca isyan sırasında yaptığı açıklamalarda kendisini Memlükler’e sevdirmeye çalışarak onlardan olduğunu iddia ediyordu. Ahmed Paşa ayaklanma sırasında Safeviler’le işbirliği yaparak halk ve alimler nazarında affedilemez duruma gelmişti. Yaptığı bu işbirliği halkı ve âlimleri ayağa kaldırarak, ayaklanmanın bastırılması için İstanbul’dan gelen Osmanlı askerleri beklenmedi ve Ahmed Paşa yakalanarak öldürüldü. Bizim bu çalışmamızda amacımız bu konuyu yeni bilgilerle ele almak ve tarihe katkıda bulunabilmektir.

There search is a unique attempt to shed light on the rebel movements in the reigns of Sultan Selim (I) and Suleiman Elqanoni in the period from 1519 AD until 1524 AD. Mamluks led most of the rebel movements in Egypt and the Levant at this critical period of life of the Ottoman Empire. So, the research was to try to find out the nature of the relations of the Ottoman and Mamluk and how it was developed, especially before the Ottoman conquest of Egypt and the Levant. The first part of the research surveyed the causes of the Ottoman conquest, as addressed in contemporary books, and especially the topics of IbenEyas compared to participation of his contemporaries about Ottoman conquest. Based on the correspondence of the first documented properly between Sultan Selim (I) and QansuhGhouri and is proven by senior contemporaries such as Imam Gazan and what mentioned by great IbnTulun and the Ishaqi and al-Homsi and as confirmed by the full amnesty for the movement of the Mamelukes after the defeat of the Safavids. All of these evidences support our conclusion that a purely religious motive to save the Sunni region from SafavidShiism risk and the Portuguese colonial crusader is the only motivation for that conquest. The resulted economic gains and political control are subsequent achievements and were not of his motives. Furthermore, the research covered in details the movement of disobedience and rebellion as consequence of the inevitable result of scarcity of security which is generated by the successive events including, in particular: •Battles between the Ottomans and Mamluks and the disappearance of theremains of the Mamluks in the mountains with their armaments. •Emergence of Bedouins as a force was limited by the Mamluks forces(appeared at the end of the Mamluk state) •General Amnesty of the Mamluks, who offered an opportunity to revivetheir state. The research touched the Limited disobedience led by Ahmed IbinBakr which based on two factors; namely personal desires and component rebellion of nomadic Bedouin figure that was disobedience against Khair Bay authority. The research go through the real disobedience of the Mamluks , which began in Egypt , led by some princes in retaliation for Tumanbay after his arrest and his death. This was an initial spark for the insurgency and the Mamluks achieved and shown by Jan Bardi and Al-Ghazali declared explicitly that he is Mamluk rebellion to revive the Mamluk State terrifying all the old features of the Mamluk state like style, currency, titles, customs and ceremonies. Egyptian Mamluk under the leadership of Jean -Saifi and Inal -Saifi continue the sedition of disobedience. The approach concluded that Ahmed Pasha -Ottoman Governor-disobedience as an real disobedience against the Ottoman Empire and it is Bedouin-like in terms of motivation and is Mamluks-like in terms of tools. The personal desires and motivations are the main drivers for this disobedience and hatred towards his removal from the Great Power. Ahmed Pasha used, the same tools used by the Mamluks, where he claimed that he is Mamluk originally Circassian wants to revive the Mamluk State. He committed a heinous crime he has not forgiven by scientists and the general public the explicit alliance with the Safavids and which in turn led to eliminate the rebellion before the Ottoman forces reach to eliminate it . In this humble effort, we have enriched the historical heritage of one of the issues affecting the movement of history under international obstacles affected for some time to consolidate the pillars of the Ottoman Empire out of its capital .Therefore, I hope to this effort to be benefit for, decision-makers and political science students researchers in an important historical period from the date of Ottoman Khilafa.