Samsun Kurşunlu Camii Restorasyon Projesi

Abstract

Halen Samsun ili merkez İlkadım ilçesi 100.yıl Bulvarı üzerinde yer alan Kurşunlu Camii, Osmanlı mimarisinin 15.yüzyıldan itibaren hemen her döneminde inşa edilmiş olan kare planlı, merkezi kubbeli yapılardan biridir Osmanlının son dönemine kadar Molla Fahreddin Camii olarak tesmiye edilen eser, Cumhuriyet döneminde “Kurşunlu Camii” olarak anılmaya başlanmıştır. Yapının inşa kitabesi bulunmamakla birlikte, mevcut ve mevsuk en eski Osmanlı arşiv belgelerine göre Molla Fahreddin Camii, kargir bir cami olup M. 1876 senesinde bitişiğindeki Mevlevi dergâhı ve kargir camii, postnişi tarafından yeniden inşa ettirilmiştir. Türkiye Cumhuriyeti Vakıflar Genel Müdürlüğü’ne ait olan camiye dönem içerisinde çok fazla ekleme yapıldığından özgün kimliği algılanamamaktadır. En azından 18.yüzyılın ikinci yarısından itibaren Mevlevi dergahı olarak kullanılmakta olduğunu bildiğimiz bitişik yapının daha eski tarihlerde üçüncü katının yıkıldığı ve bir süre iki katlı olarak kullanıldığı, bilahare üçüncü katının eklendiği, 1992 yılındaki onarım esnasında ise bütünüyle yıkılan dergahın yerine temeldeki taş duvarlar üzerine betonarme son cemaat mahallinin inşa edildiği değerlendirilmektedir. Hastane Sokağının eğiminden dolayı kullanıma müsait olan ve camii avlusu altında kalan kısımlar, ıslak hacim ve ilave ibadet mekânları olarak kullanılmaktadır. Hızla değişen ve soğuk beton yığınlarına bürünen Samsun’da yerel kültürün muhafazası ve gelecek nesillere aktarılması bilincinin oluşturulması zorunludur. Bu paralelde, tezin amacı, yüksek katlı beton yığınları arasında sıkışmış önemli bir kültür mirası olan Kurşunlu Camii için bir koruma projesi hazırlamak ve gelecek nesillere aktarımı için mimari açıdan alınması gereken tedbirleri belirlemektir. Tez çalışması, Kurşunlu Camiinin günümüzdeki durumunun ayrıntılı olarak betimlenmesinden sonra esas itibariyle rölöve, restitüsyon ve restorasyon projelerini içermektedir. Yapının günümüzdeki durumu fotoğraflar, rölöve çizimleri, malzeme ve hasar tespit analizleri aracılığıyla belgelenmiştir. Restitüsyon çalışması yapılırken analojik veriler, özgün belgeler, yapı üzerinde tespit edilen izler ve eski fotoğraflar esas alınmıştır. Dergah olarak kullanılan bitişik yapının, caminin inşası esnasında mı yapıldığı veya mevcut olan son cemaat mekanı yıkılarak mı inşa edildiği restitüsyon aşamasında irdelenmiş ve yapımından günümüze değin yapıda gerçekleştirilen bütün değişiklikler araştırılarak kaydedilmiş olup işbu çalışmalar neticesinde gereken müdahalenin nitelik ve kapsamı önerilmiştir. Eserin özgün kimliği ve tarihi-estetik değerleri korunarak ve tarihi kimliğinin algılanmasının önüne geçen niteliksiz eklerinden temizlenerek cami olarak kullanılmaya devam edilmesinin uygun olacağı değerlendirilmektedir.

Having a central dome and taking the form of a square-shaped, Kursunlu Mosque of “the 100th year Street, İlkadım, 55020, Samsun” is a typical example of Ottoman mosque architecture which has been introduced in the 15th century and seen almost all era of the Empire since then. It was named Molla Fahreddin Mosque until the Republican era, then the name has been changed into Kursunlu (leaded) Mosque. The mosque has no inscription related to its construction date. According to the authentic and conclusive pieces of evidence retained in the Ottoman Archives, Kursunlu Mosque has been built as a masonry building together with the adjacent building which was rebuilt by the head of the Mevlevi dervish lodge in 1763 and has been active from that date on. Be that as it may, however, it is difficult to comprehend the originality and unique identity of the mosque which belongs to General Directorate of Waqf Foundations at first sight due to the periodical additions. It can be at least considered that the adjacent building, which has been used as a Mevlevi dervish lodge since second half of 18th century, had three storeys and the third storey had been demolished and rebuilt during the history of the building. In addition, during the restoration work of 1992, the building was demolished completely with a view to replacing it with a concrete additional praying space constructed on the original masonry foundations. Due to the slope of Hospital Street, the spaces below the courtyard space, are being useed as additional praying halls and necessary service areas. It is absolutely necessary to preserve the local heritage and to transfer it to the future generations, especillay given the fact that concrete constructions in Samsun have been soaring in the most recent years. With this in mind, this thesis aims to prepare a preservation and restoration proposal for Kursunlu Mosque. The thesis consists of the documentation of the existing structure, restitution and restoration projects. The existing structure is documented by photographs, architectural drawings, material and deterioration analysis. The restitution proposals are based on analogies, archival documents, the existing building information and old photographs. The restitution proposals discuss the adjacent dervish building to be original or period addition. The different stages in the building have been evaluated, the deterioration and intervention methods have been discussed. It is proposed to sustain the building’s function as a mosque and to keep the historic aesthetic values of the edifice by removing the periodic additions.