İstanbul’da Konak Hayatı ve Konak Mimarisi (Samiha Ayverdi’nin İbrahim Efendi Konağı Kitabı Üzerinden Mimari Okumalar)

Abstract

Osmanlı İmparatorluğu’nun yaklaşık beş yüz yıllık süre zarfında; çeşitli mahallere yerleşmiş, yerleşirken doğayı tahrip etmemiş ve yüzyıllar boyunca Yahya Kemal’in düşüncesiyle büyük bir mahalle gibi bir arada yaşamış Türk evleri, içinde bir dönemi değil bir kültürü barındırmaktadır. Zamanla değişmiş ve farklılaşmış ancak son dönemine kadar geleneklerinden taviz vermemeye çalışmıştır. Bu kültürün bir parçası olan İstanbul konakları da zamanla kendi üslubunu oluşturmuş ve içinde yaşattığı prensipleriyle Osmanlı tarihinde önemli bir yere sahip olmuştur. Sâmiha Ayverdi bu İstanbul konaklarından birinde yaşamış ve imparatorluğun çöküşüyle beraber konakların yok oluşunu eserlerine aktarmıştır. Özellikle İbrahim Efendi Konağı adlı eseri hikâye değil, yazarın Osmanlı’nın son dönemlerindeki İstanbul hatıralarından oluşmaktadır. İbrahim Efendi yazarın annesinin amcasıdır. Bu sebeple mekânlar görülerek kitaba aktarılmış ve bize somut örnekler verilmiştir. Bu somut örnekler 19. yüzyıl dönemindeki konak hayatını ve konak mimarisini kavramak adına geçmişe ışık tutacaktır. Bu çalışmanın ilk bölümünde amaç, kapsam ve yöntem hakkında bilgiler verilmiştir. İkinci bölümde İstanbul konaklarının temeli olan Türk evi ele alınmıştır. Tarihsel süreci, geçirdiği değişimler, kazandığı ya da kaybettiği özellikler belirtilmiştir. Plan tipleri incelenmiş ve mekânsal özelliklerine yer verilmiştir. Üçüncü bölümde konaklar; genel özellikleri, mekânsal birimleri ve yaşantısıyla araştırılıp günümüze kadar ayakta kalabilmiş ya da çeşitli sebeplerle ortadan kaybolmuş yapılara yer verilmiştir. Üçüncü bölümde Sâmiha Ayverdi’nin İbrahim Efendi Konağı eseriyle beraber incelenen diğer eserlerinden mimari okumalar yapılıp konak, köşk ve yalıların mahalle içindeki konumu, mekânsal özellikleri, teşkilat ve teşrifatı ele alınmıştır. Son bölümde ise çalışmanın değerlendirmesi yapılıp bir sonuca varılmıştır.

During the Ottoman Empire’s approximate five hundred year time period; various locations were settled without vandalizing the nature and with the thought of Yahya Kemal, the Turkish homes lived together as a big neighborhood for centuries, sheltering a culture and not a period. Though this has changed and differentiated over time, the culture wasn’t compromised until the last period. As a part of this culture, Istanbul’s mansions created their own manner and have been in an important part of the Ottoman history with keeping principles alive. Samiha Ayverdi has lived in one of these mansions in Istanbul and carried in her pieces the way mansions were destroyed with the collapse of the Empire. Especially the ‘Ibrahim Effendi Konak’ non-fiction piece, and is composed of the author’s memories during the last periods of the Ottoman. Ibrahim Effendi is the author’s mother’s uncle. Therefore, depiction was given by viewing the places and concrete examples are provided for us. These concrete examples will light the past in order for us to comprehend the mansion’s architecture and lives during the 19th century. The first section of this thesis gives information about scope and procedure. The second section takes the Turkish home, which is the essential of Istanbul mansion. Its historical period and changes and, lost features are indicated. The plan types have been studied and spatial units have been specified. In the third section, mansions; have been explored and analyzed by its general features, spatial units and residence. It also includes structures that have sustained or destroyed because of various reasons. The third section takes all kinds of mansions’ locations in their neighborhoods, spatial characteristics, and systems based on reading that have been made on ‘Ibrahim Efendi Konagi’ and other pieces of Samiha Ayverdi. In the final section the thesis has been evaluated and came to a conclusion.