Edirne Kent Merkezinin Dizimsel ve Öznel Okunabilirliği

Abstract

Türk - Osmanlı tarihinde büyük yeri olan Edirne, kültürel ve tarihi zenginlikleriyle ön plana çıkan bir kenttir. Osmanlı Devleti'ne başkentlik yapmış olması ve konumu gereği tarihte bir çok işgale konu olması nedeniyle karma bir kültürel yapıya sahiptir. Edirne, farklı dönemlerde birçok fiziksel değişime uğramıştır. Bu değişimler fiziksel yapı ile birlikte sosyal yapıyı ve yerleşim kurgusunu etkilemiştir. Bu çalışmada, Edirne Kent Merkezi, dizimsel ve öznel analiz yöntemleriyle incelenerek okunabilirliği ölçülmeye çalışılacaktır. Çalışmada birinci bölüm; amaç, kapsam ve çalışmanın yönteminin anlatıldığı giriş bölümüdür. Bu bölümde, çalışmanın sınırları ve hipotezler belirtilmiş, çalışmada izlenecek yol anlatılmıştır. Çalışmanın asıl amacı; okunabilirlikte belirleyici olan farklı kriterler analiz edilerek, Edirne'nin okunabilirliğinin ölçülmesidir. Edirne'nin okunabilirliğinin ölçülebilmesi için, okunabilirlik kavramında belirleyici olan mekana ait özellikler ve gözlemciye ait özellikler beraber değerlendirilmiştir. Kent mekanına ait özelliklere mekan dizim yöntemi kullanarak, kent mekanına dair bireylerin zihnindeki bilgilere ise zihinsel haritalar yöntemi kullanarak ulaşılmıştır. Çalışmada iki adet hipotez ortaya atılmıştır; H1; Dizimsel analiz sonucunda, ortaya çıkan cadde akslarının bağlanabilirlik (connectivity) ve bütünleşme (integration) değerleri büyüdükçe kent mekanının çözümlenmesi kolaylaşır. H2; Kent mekanında geçirilen süre arttıkça kent mekanını kavrayabilme becerisi artar. İkinci bölümde, okunabilirlik kavramının ne anlama geldiği ve nasıl algılandığı anlatılmıştır. Kent mekanının okunabilirliğinde, belirleyici olan kente ve gözlemciye ilişkin özellikler ayrı ayrı anlatılmıştır. Bu bölümde, kentin insan zihninde nasıl oluştuğu, hangi parametrelerin bu oluşumu olumlu yada olumsuz yönde etkilediğinden bahsedilmiştir. Ayrıca bu bölümde kent mekanının tasarımı ile kent mekanının okunabilirliği arasındaki ilişkiye değinilmiştir. Kent mekanının okunabilir olmasını sağlayacak kentsel tasarım ilkeleri sıralanmıştır. Okunabilirliği arttırabilecek olan bazı bileşenler verilmiştir. Bu bölümde ayrıca, dizimsel okunabilirlik ve öznel okunabilirlik kavramları ayrı başlıklar altında anlatılmıştır. Mekan dizimi yönteminin geçmişi, hangi çalışmalarda kullanıldığı ve neden seçildiği anlatılmıştır. Öznel okunabilirlik bölümünde ise; kent mekanın algılanmasında, kişisel faktörlerin etkisi ve zihinsel haritaların önemi anlatılmıştır. Çalışmada kullanılan yöntemlerden mekan dizim yöntemi ile Edirne'nin kentsel özelliklerine, zihinsel harita yöntemi ile gözlemcilerin zihinlerindeki Edirne'ye ait bilgilere ulaşılmıştır. Çalışmada üçüncü bölüm; Edirne'nin ulaşım ağının ve tarihsel gelişim süreçlerinin anlatıldığı bölümdür. Bu bölümde tarih öncesi devirlerden başlanarak, Edirne'nin gelişimi haritalar üzerinden detaylı olarak anlatılmıştır. Edirne tarihi, Edirne için önemli sayılabilecek gelişmelerle bölümlere ayrılmıştır. Edirne'nin kaderini belirleyen dönemler; Roma dönemi, Bizans dönemi ve Osmanlı dönemidir. Romalılar, Edirne'yi çok önemsedi ve geliştirdiler. Edirne Kalesi Romalılar döneminde yapılmıştır. Roma İmparatorluğu parçalandıktan sonra Edirne Bizans İmparatorluğuna geçmiştir. 1361 yılında ise Osmanlı İmparatorluğu Edirne'yi fetetmiştir. Osmanlı Devleti, istisnalar dışında uzun yıllar Edirne'yi yönetmiş ve başkent yapmıştır. Osmanlı Döneminde Eski ve Yeni Saray, Beyazıt Külliyesi, Eski Cami, Selimiye Cami gibi önemli yapılar yapılmıştır. Dördüncü bölüm, çalışma alanının araştırıldığı, sınırlarının belirlendiği ve tanıtıldığı bölümüdür. Bu bölüm, çalışmanın temel kısmı olan uygulama bölümüne geçiş bölümüdür. Çalışma alanı olarak, Edirne Belediyesi'nin kentsel sit alanı ilan ettiği ve koruma altına aldığı alan seçilmiştir. Çalışma alanının çeşitli harita ve görseller ile sosyal, kültürel, fiziksel analizleri yapılmıştır. Çalışma alanını tanıtıldıktan sonra alan çalışmaları yapılmıştır. Alan çalışmalarından biri olan mekan dizim yönteminde, çalışma alanı depthmap programında analiz edilmiştir. Analiz sonunda çalışma alanına ait cadde ve sokak akslarının bağlanabilirlik (connectivity) ve bütünleşme (integration) değerleri sayısal olarak elde edilmiştir. Alan çalışmalarından zihinsel haritalar yönteminde ise, Trakya Üniversitesi Mimarlık Bölümü öğrencilerine çalışma alanının zihinsel haritası çizdirilmiştir. Öğrenciler birinci ve üçüncü sınıf olmak üzere iki grup olarak seçilmiştir. Çalışma sonunda birinci ve üçüncü sınıf öğrencilerinin çizdikleri yapı ve cadde - sokak aksları belirlenmiştir. Dördüncü bölüm ayrıca bulgular bölümüdür. Çalışma alanında uygulanan dizimsel analiz çalışması sonuçları ve mimarlık bölümü öğrencilerine çizdirilen zihinsel haritaların sonuçları verilmiştir. Dizimsel analiz çalışması ile zihinsel haritaların sonuçlarının karşılaştırılması yapılmıştır. Dizimsel analiz çalışmasının sonuçları, bölgenin dizimsel haritası şeklinde ve sayısal tablo olarak iki şekilde verilmiştir. Dizimsel analiz sonuçları, cadde ve sokak akslarının bağlanabilirlik (connectivity) ve bütünleşme (integration) değerleri üzerinden yorumlanmıştır. Çalışmada uygulanan diğer analiz yöntemi olan zihinsel haritaların sonuçları ise; birinci ve üçüncü sınıf mimarlık bölümü öğrencilerinin çizdikleri yapı ve aks sayılarına göre karşılaştırılmıştır. Bu sonuçlar Edirne'de daha fazla zaman geçiren öğrencilerin, Edirne'yi daha iyi okuduğunu göstermiştir. Birinci ve üçüncü sınıf öğrencilerinin zihinsel harita sonuçları arasındaki farklılığın anlamlı olup olmadığını öğrenmek amacıyla bağımsız gruplar testi yapılmıştır. Mekan dizim yöntemi ile zihinsel haritalar yöntemi sonuçlarının karşılaştırılması ise korelasyon testi yardımıyla yapılmıştır. Zihinsel haritaların tamamının sonuçları ile mekan diziminin bağlanabilirlik (connectivity) ve bütünleşme (integration) değerlerinin sonuçları ayrı ayrı korelasyon testine sokulmuştur. Korelasyon testi sonuçlarının anlamlı çıkması, mekan dizimi yönteminin sonuçları ile zihinsel haritalar yönteminin sonuçlarının birbirini desteklediğini göstermektedir. Beşinci bölüm, sonuç ve tartışma bölümüdür. Bu bölümde, alan çalışmalarının sonuçları Edirne özelinde değerlendirilmiştir. Çalışma sonuçları, Edirne'nin okunabilirliği ve okunabilirlik kavramının belirleyici bileşenleri hakkında önemli ipuçları vermektedir. Çalışmada kullanılan farklı yöntemlerin sonuçlarının birbirini desteklemesi, çalışmanın tutarlılığı açısından önemlidir.

Edirne having influential effects on Ottoman-Turkish History attracts attention with its own history and culture as a city. Edirne has a hybrid culture because it has been capital city of Ottoman Empire for a long time and occupied several times due to its location. The city had several physical changes in different periods. These ones caused alterations in social structures and settlement systems. In that study, Historical City Center of Edirne will be examined by space syntax and mental map methods and will be evaluated in terms of legibility. First part of thesis started with an introduction explaining aim, content and method of study. That part specified boundaries, hypothesis and approaches of study. The main purpose of the study was to analyze different determinative criteria on legibility and assessing legibility of Edirne. The study was assessed according to both two determinants on concept of legibility such as characteristics of space and characteristics of observer. Space syntax method was utilized to obtain features of urban space and mental map method was used so as to obtain data of individuals' minds. Two hypothesis were proposed in that subject as following; H1: As a result of space syntax, if connectivity and integration values of street axles increase, analysis of urban space will become easier. H2: If frequency of spending time in an urban space rises, ability of perceiving an urban space will boost. Second part of the thesis clarifies what is the meaning of legibility and how it could be perceived. Features of both decisive the city and observer were explained separately on legibility of urban space. In this chapter, it was mentioned that how the city was formed in human mind and which parameters had effects on these formations positively or negatively. Moreover, relationship between urban design and its legibility were adverted. Urban design principles which makes urban space legible were put in an order. Some components increasing legibility were specified. Additionally, notion of space syntax and mental map methods were expressed under separate headings. History of space syntax method, studies used and why it is used are stated. In the part of mental map method, impacts of personal factors on perception of urban space and significance of mental maps were explained. In the study, Edirne's urban characteristics were obtained by space syntax method and knowledge of Edirne in the minds of observers was acquired by mental map method. Third part of thesis explicated transportation network of Edirne and its development process in history. In this chapter, development of Edirne was explained in details starting from prehistoric period with maps. History of Edirne can be divided to specific periods which is formed by significant developments. Periods determining fate of Edirne were Roman Period, Byzantine Period and Ottoman Period. Romans attached importance to Edirne and improved it. Edirne Castle was built in Roman Period. After Roman Empire came apart, Byzantine Empire took control of Edirne. In 1361, Ottoman Empire conquered Edirne. The city has been ruled by Ottoman Empire for years and it has been a capital city. In Ottoman Period, magnificent buildings were constructed such as New and Old Palace, Complex of Sultan Beyazid, Old Mosque and Selimiye Mosque. Fourth part of the thesis explored study field, defined boundaries of study and introduced whole of them. This chapter was the implementation part which is the main section of study. The Protected Urban Area reserved by Edirne Municipality was chosen as a study area. Study field was analyzed socially, culturally and physically with various maps and visuals. According to space syntax method a field study, the area was analyzed with the depthmap program. As a result of the analyzes, connectivity and integration values of the study area's streets and avenues were gained numerically. With mental map method, the other field study, the students of Trakya University Architecture Faculty draw mental map of working area. The students consisted of two groups as first grade and third grade. In consequence of the study, axles of streets and avenues were detected in the light of first and third grade students' drawings. Fifth part of thesis indicated findings. In this chapter, results of the space syntax method which applied in study area and results of architecture students' mental map drawings were declared. The study of space syntax and the outcomes of mental map were compared. The results of space syntax were showed as syntax map of region and numerical chart. The outcomes of space syntax were interpreted pursuant to connectivity and integration values of the study area's streets and avenues. The value of connectivity is the highest at axles of Saraçlar Avenue and Hükümet Avenue. The value of integration is the highest at axle of Marif Avenue. Furthermore, the results of mental map method utilized in working area revealed that first grade architecture students marked approximately 2.10 axis and 4.88 buildings and third grade architecture students marked approximately 3.44 axles and 7.44 buildings. These results show that students spending more time in Edirne perceive the city much better. Independent groups test was conducted to ascertain whether differences between first grade and third grade students' mental map results is meaningful or not. As a result of the test, it is obvious to say that there are 99 percent of meaningful differences between first grade and third grade students' mental map results at confidence level. Space syntax method and mental map method were compared with the help of correlation test. There is 99 percent of significant correlation between outcomes of all the mental maps and space syntax's results of connectivity value at confidence level. There is 95 percent of correlation between outcomes of all the mental maps and space syntax's results of integration value at confidence level. Eventually, results of correlation test demonstrate that outcomes of space syntax method and outcomes of mental map method support each other. Sixth and last part of thesis discussed and announced the results. In this chapter, results of field study were assessed especially regarding Edirne. The results of study give significant clues about legibility of Edirne and determining components of legibility. It is important that results of different study methods support each other for consistency of work.