Hattat Sâmi Efendi’nin İstanbul’daki Kitâbeleri

Abstract

“Hattat Sâmi Efendi’nin İstanbul’daki Kitâbeleri” konulu tez çalışması üç ana bölümden oluşmuştur. Giriş bölümünde Sâmi Efendi imzalı kitâbelerin önemine değinilmekte, tezin içeriğinin nasıl oluşturulduğu, özellikle hangi kaynaklardan istifade edildiği, kitâbeler kayıt altına alınırken hangi metodun uygulandığı gibi konulara yer verilmiştir. Birinci bölümde kitâbenin anlamı, önemi ile ilgili bilgi verilmiş ve bu konu da yapılan çalışmalardan bahsedilmiştir. Kitâbede kullanılan metinler; yapım, dini içerikli ve mezar kitâbeleri olarak üç bölümden oluşturulmuştur. Kitâbede hangi dönemlerde hangi dil ve yazı çeşidinin kullanıldığından bahsedilmiş ve yapılarda âyet seçiminde metinmekân münasebeti örnekler ile ifade edilmiştir. Tarih ve ebced bölümünde ise hicrî tarihin kullanılma sebebinden bahsedildikten sonra tarih hesaplama kültürü olan “ebced” konusuna da değinilmiştir. İkinci bölümde Sâmi Efendi’nin hayatı, doğumu, ailesi, yetişmesi, resmi görevleri, hocaları ve sanat üslûbu, talebeleri, vefatı ve kabri hakkında sanatkârı tanımaya yönelik kısaca bilgi verilmiştir. Üçüncü bölüm, tezin esas konusu olan “İstanbul’da Sâmi Efendi’nin Celî Sülüs ve Celî Nesta‘lik Kitâbeleri” olarak adlandırılmıştır. Başlangıçta İstanbul’daki kitâbeler hakkında genel bilgi verilmiştir. Sâmi Efendi'ye ait kitâbeler ikiye ayrılmış öncelikle İstanbul’da ki mimari yapılarda onun imzasını taşıyan kitâbeler ele alınmıştır. Kitâbenin bulunduğu mimarî yapıdan bahsedildikten sonra konuyla ilgili eserin ebadı, malzemesi, yerden yüksekliği, rengi, uygulanan yazı çeşidi, dili ve metin içeriği hakkında bilgi verilmiştir. Yazıda mevcut olan harf, hareke ve tezyinî işaretlerin kalem ağzı genişliği ve aralarındaki estetik dengeden bahsedilmiştir. Varsa kısaca tezyinî özelliğinden de bahsedildikten sonra günümüzdeki durumu hakkında bilgi verilmiştir. Bu bölüm Sâmi Efendi’nin Sâmi Efendi’nin mezar kitâbelerinden seçilmiş örneklerle son bulmaktadır. Değerlendirme ve sonuç bölümünde asrının bu dâhi sanatkârının hat sanatına katkısı, bu alandaki yeri anlatılmaya çalışılmış eserlerinin günümüzdeki durumundan yola çıkılarak bu azim kültürün geleceğe taşınabilmesi için koruma altına alınması hususuna vurgu yapılmıştır. Ekler bölümünde ulaşılabilen kitâbelerin fotoğraflarına ve bir kısmının da kalıbına yer verilmiştir. Tez sahibinin hat sanatı üzerine yaptığı çalışmalar da bu bölümün sonunda yer almaktadır.

This thesis, entitled “Epitaphs of Calligrapher Sami Efendi in Istanbul”, is divided into three main sections. The introduction section starts with a discussion of the importance of Sami Efendi’s autographed epitaphs and includes further reference to how the thesis is structured, what sources were utilized and what methods were used while recording the epitaphs. In the first section, entitled “Epitaphs”, the meaning and importance of epitaphs as well as previous studies focusing on epitaphs are discussed, as the epitaphs of Sami Efendi constitute the main topic of the thesis. Texts used in epitaphs are classified into three types, namely production, religious texts and tombstone epitaphs. Use of different languages and writing styles in different periods of history are also discussed. With regard to the architectural aspect, a specific reference is made to how the relation between text and space played a crucial role in choosing what verse of the Holy Quran was inscribed on the epitaph of structures based on a number of examples. In the subsection focusing on history and abjad, the reasons behind the use of Hijri (Islamic) Calendar are set out, as well as a brief explanation on abjad, a specific way of calculating dates. In the second section, as an introduction to the artist, Sami Efendi’s life, birth, family, upbringing, official assignments, teachers, artistic style, students, death and tomb are briefly discussed. The third, and most essential, section of the thesis is entitled “Epitaphs of Sami Efendi Written in Jali Thuluth and Jali Nasta’lik”. This section starts with a general discussion of the epitaphs in Istanbul. Sami Efendi’s epitaphs are classified into two types and primarily the epitaphs on architectural structures that carry his signature are discussed. Following general information about the architectural structure on which the epitaph is inscribed, the size, material, height, colour, writing style, language and content of the epitaph are examined. The letters, harakat (diacritics) and decorative symbols as well as the width of pens and the aesthetic balance between these elements are also discussed. Ornamental specifications of the epitaphs, if any, are also briefly examined before a short note on the current condition of the writing. This section ends with examples of a selection of tombstone epitaphs written by Sami Efendi. In the Evaluation and Conclusion section, the contribution of Sami Efendi, a genius artist of his age, to calligraphy, his place and importance in this specific art form are discussed as well as the current condition of his art and the necessity of preservation of this great culture so that it can be carried into the future are underlined. The Annexes include photographs of epitaphs that could be reached alongside models of some of the epitaphs. Several examples of calligraphy works by the author of this thesis are also included at the end of this section.