Danyal’ın melhamesi : tenkitli metin, giriş ve yorum

Abstract

Danyal’ın Melhamesi, İslâm tarihindeki en eski melhame kitabıdır. Gelecekteki hâdiselerin doğa olgularının incelenmesi temelinde bilinmesiyle ilgili olan bu kitap, (gerçekte onun yaşadığı dönemden yüzlerce yıl sonra yazılmış olmasına rağmen) Eski Ahit’teki şahıslardan biri olan Danyal’e nispet edilir. Bunun sebebi, Danyal’in Yahudi-Hristiyan ve İslâm dinlerindeki öneminin yanı sıra, isminin Bâbil, astroloji ve kehânetle bağlantılı olmasıdır. Bu tezde Danyal’ın Melhamesi’nin (elyazmasının kendisine ulaşamadığımız için) ‘‘Necef baskısı’’ olarak adlandırdığımız matbû metni üç elyazması ile karşılaştırılmıştır. Bu karşılaştırma sonucunda Necef baskısının, incelenen diğer üç elyazmasının düzeltmeler getirmesine rağmen, Arâmîce ya da Süryânîceden tercüme edilmiş olması mümkün kayıp aslî metne en yakın nüsha olduğu sonucuna ulaşılmıştır. Elyazmaları arasında tespit edilen birçok farklılık, metnin yayıldığı zaman ve bölgelere göre esnek, değiştirme ve uyarlamalara açık olduğunu göstermektedir. Görünüşe göre metin eski Bâbil literatürüyle ilişkilidir. Bu durum örneğin yılın Nisan ayıyla başlatılması olgusunda görülebilir. Bâbil’in Danyal hakkındaki geleneklerde büyük bir rol oynaması nedeniyle, Danyal’in Mezopotamya’daki izlerinin araştırılması sürecinde, ona nispet edilen ve çoğu Güney Irak’ta bulunan türbeler ele alınmış, eski gezginlerin Danyal’in mezarı hakkındaki anlatıları temelinde melhamenin asıl metninin yazılmış olabileceği bölge hakkında yaklaşık bir tahminde bulunulmuştur. Bu inceleme ve karşılaştırmadan sonra, Necef baskısının temelinde yatan metnin son şeklini mîlâdî 11. yüzyılda Basra ve Ahvâz arasındaki bir bölgede yaşamış bir Şiî'nin elinde almış olabileceği sonucuna ulaşılmıştır. Tezde Danyal hakkında ilk İslâm kaynaklarında verilen bütün bilgilerin sunulmasına çalışılmış, böylece çalışmanın İslâm tarihinde Danyal konusunu incelemek isteyecek öğrenciler için bir giriş niteliğini taşıması arzu edilmiştir.

‘‘Malhamat Daniel” is the oldest malhama book in Islamic history, and it concerns knowing the future events based on studying natural phenomena. It was attributed to the Biblical Daniel, even though the book was written hundreds of years after the time of Daniel. However, the reason for such an attribution stems from the importance of this character in the Judeo-Christian and Islamic religions, and also it stems from the connection of his name with Babylon, astrology and prophecy. In this thesis, the printed copy which I called ‘‘Najaf edition’’ -whose manuscript is not available- is compared with three manuscripts. The comparison shows that the ‘‘Najaf edition’’ is the closest to the original lost text, although the other three manuscripts sometimes allow us to correct it. The original could have been translated from the Syriac or Aramaic language. And the clear difference between the Najaf edition and the three manuscripts explains the flexibility and the ability of this text for changing and adapting in accordance with the age and the environment to which it arrived. And it seems that there is a relationship of this text with the ancient Babylonian Literature, for example the phenomenon of starting the year with the month of Nisan. Because the region of Babylon played a great role in traditions about Daniel, in the process of tracing Daniel in Mesopotamia, we examine the shrines which were associated with him, most of them in the Southern Iraq. Comparing this with what the old travelers mentioned regarding his tomb, we reach a rough conjecture about the place in which the original text of the malhama could have been written. And after this examination and comparison it seems likely that the text behind the Najaf edition took its final shape in some place between Basra and Ahwaz, at the hand of a Shi'ite man who lived in the eleventh century. This study also tries to present every piece of information about Daniel in the ancient Islamic sources, thus this thesis can be taken as an introduction for any student who wants to study Daniel in Islamic History.