İmaret-i Atik Camii’nde Kullanılan Osmanlı-Bizans Dönemi Harç ve Sıvalarının İncelenmesi

Abstract

Anadolu coğrafyası, binlerce yıldır her yönden bu bölgeye gelen toplulukların, kültürlerin ve uygarlıkların geride bıraktığı izlerle zenginleşmiş, farklılıkların harmanlandığı bir coğrafya olmuştur. Özellikle Bizans ve Osmanlı İmparatorluğu döneminde yapılan ve günümüzde hala varlığını sürdüren birçok yapıya da ev sahipliği yapmaktadır. Bu denli kültürel ve mimari zenginliğe sahip coğrafyada geçmiş ve geleceği kenetleyecek olan mimari mirasın, anıtsal değeri olan eserlerin diğer bir deyişle taşınmaz kültür varlıklarının gelecek nesillere özgünlüğünü koruyarak aktarılması ve sürdürülebilir şekilde yaşatılması önemli bir gerekliliktir. Gelecek nesillere ve diğer dünya topluluklarına kendi geçmişimizi ve coğrafyamız üzerinde sahip olduğumuz kültürel mirası tanıtması açısından anıtsal değeri olan eserlerimizi iyi anlamak, iyi analiz etmek ve bu doğrultuda çalışmalar yapmak büyük önem arz etmektedir. Bu amaçla ülkemizde taşınmaz kültür varlıklarının özgün niteliklerini belirlemek üzere kurulmuş çeşitli üniversitelere bağlı araştırma merkezleri ve kamu kuruluşları faaliyetlerine devam etmektedir. Tarihi yapılar üzerinde onarım çalışmalarına başlamadan önce yapıda kullanılan harç, sıva, ahşap vb. yapı malzemelerinin karakteristik özelliklerinin ve kronolojisinin belirlenmesi yapım tarihine ve restorasyon önerilerine önemli ölçüde ışık tutmaktadır. Restorasyon çalışmaları esnasında verilecek kararlar için harç terkiplerine, harçların fiziki ve kimyevi özelliklerine, ayrıca harç ve sıvaların çevre etkilerinden ne derece etkilendiği hususuna vakıf olmak, onarımda kullanılacak harç ve sıvaların özgün malzemenin özelliklerine benzer nitelikte olması, başarılı uygulamalar açısından önem arz etmektedir. Bu çalışmada, İstanbul ili, Fatih ilçesinde bulunan fetih sonrası kiliseden camiye çevrilmiş olan İmaret-i Atik Camii’nde Bizans ve Osmanlı İmparatorluğu dönemlerinde kullanılan harç ve sıvaların karakteristik özelliklerinin belirlenmesi amaçlanmaktadır. Tezin birinci bölümünde, çalışmanın amacı, kapsamı ve yönteminden, ikinci bölümünde, yapının tarihçesi, mimari özellikleri ile malzeme ve yapım tekniğinden bahsedilmiştir. Üçüncü bölümde laboratuvar çalışmaları ele alınmış ve deneylerden elde edilen sonuçlar verilmiştir. Dördüncü bölümde ise laboratuvar çalışmalarında elde edilen sonuçlar ‘Bulanık Mantık’ yöntemiyle analiz edilerek malzemelerin dönemleri arasında karşılaştırmalı dönem değerlendirmesi yapılmıştır.

Anatolian geography has been enriched with the traces left behind by the communities, cultures and civilizations that have come to this region for thousands of years and has been a geography where differences are blended. It is also home to many buildings built during the Byzantine and Ottoman Empire periods, which still exist today. In this geography with such cultural and architectural richness, it is an important requirement that the architectural heritage, which will interlock the past and the future, the monuments of monumental value, in other words, the immovable cultural assets to be transferred to the future generations while preserving their authenticity and sustaining them in a sustainable manner. In order to introduce our own past and the cultural heritage we have on our geography to future generations and other world communities, it is of great importance to understand, analyze and work on our monumental works. For this purpose, research centers and public institutions affiliated to various universities have been established in order to determine the original characteristics of immovable cultural assets in our country and they continue their activities. Determination of the characteristic properties and chronology of mortar, plaster, wood, etc. used in the building before starting the repair works on the historical buildings sheds significant light on the construction date and restoration proposals. In order for the restoration works to be successful, it is important to be aware of the mortar compositions, the physical and chemical properties of the mortars, and to what extent the mortars and plasters are affected by the environmental effects, and that the mortars and plasters to be used in the repair are similar to the characteristics of the original material. In this study, it is aimed to determine the characteristics of mortars and plasters used in the Byzantine and Ottoman Empire periods in Imaret-i Atik Mosque in Fatih district of Istanbul which was converted from church to mosque after conquest. In the first chapter of the thesis, the purpose, scope and method of the study are explained. In the second chapter, the history of the building, its architectural features, materials and construction techniques are mentioned. In the third chapter, laboratory studies and the results obtained from the tests are given. In the fourth chapter, the results obtained in the laboratory studies were analyzed by ‘Fuzzy Logic’ method and comparison and evaluation of the period between the periods were given.