Süleymân el-Mehrî’nin el-’Umde el-Mehriyye fî Dabt el-’Ulum el-Bahriyye Adlı Eseri : Çeviri ve Yorum

Abstract

Bu tez, çağının mümtaz kılavuz kaptanlarından biri olan Arap yarımadası Mahâre kökenli Süleymân el-Mehrî tarafından kaleme alınmış el-’Umde el-Mehrîyye fî Ḍabṭı’l-‘Ulûmi’l-Baḥriyye adlı on altıncı yüzyılın en kıymetli Hint Okyanusu seyrüsefer rehberini incelemektedir. Bu çalışma; büyük bir iştiyakla Gabriel Ferrand’ın (ö.1935) XV ve XVI’ıncı Asırlarda Arap ve Portekiz Seyrüsefer ve Güzergâh Kılavuzu (Instructions Nautiques et Routiers Arabes et Portugais de XVe et XVIe) adlı yarım kalan çalışmasını sürdürmeyi amaçlamaktadır. Ferrand’ın başlangıçta altı ciltlik bir bilimsel çalışma olarak planlanmış bu eseri ömrü vefa etmediği için tamamlanamamıştır. Bu bakımdan, bütün halinde esas olarak Ahmed ibn Mâcid ve Süleymân el-Mehrî’nin kullandığı seyrüsefer aygıtları ve yönergelerini kapsayan altı cildin sadece üç cildi tamamlanıp basılabilmiştir. Kalan üç cildin ise esas olarak el- Mehrî’nin ʼİlmü’l-Baḥr adlı eserinde kaydettiği çalışmaları kapsaması planlanmaktaydı. Bu minval üzere çalışmamızda yalnızca el-Mehrî’nin söz konusu kıymetli eserine yoğunlaşılmıştır. Buna bağlı olarak, el-’Umde ilk defa Arapça aslından Türkçe ve İngilizce’ye bütünüyle tercüme edilmiş; daha kolay anlaşılıp istifade edilebilmesi için sadeleştirilmiş bir yorumla birlikte okuyucuya sunulmuştur. Bu çalışmada ayrıca Süleymân el-Mehrî öncesi Hint Okyanusu’nun hem açık deniz hem kıyı boylarında gerçekleştirilen seyrüsefer uygulamalarına ilişkin söz konusu bölgenin yerlisi olan Çinliler, Persler, Hintliler, Malaylar ve Araplar nezdinde kısa bir genel bakışa yer verilmiştir. Çalışmamızda Süleymân el-Mehrî’nin diğer üç büyük denizciyle, yani Ahmed ibn Mâcid (ö.1500), Seydî ‘Alî Çelebi (ö.1562) ve Vasco de Gama’nın (ö.1524) yaşamları ve eserleriyle, bağlantısına da yer verilmektedir. Süleymân el-Mehrî’nin bu önemli ortaçağ seyrüsefer eserinin daha iyi anlaşılmasına katkı sağlamak üzere birincil kaynakların yanı sıra özenle seçilen ikincil kaynaklardan da yararlanılmıştır.

This thesis looks at the greatest sixteenth (16th) century nautical instruction on Indian Ocean entitled Al-‘Umda al-Mahrīya fī ḍabṭ al-‘Ulūm al-Baḥriyya written by Sulaimān al-Mahrī, a distinguished sea pilot of his time of an Arabian Mahara origin. It ambitiously aims to carry on the unfinished work by Gabriel Ferrand (d. 1935) entitled Instructions Nautiques et Routiers Arabes et Portugais de XVe et XVIe. Ferrand’s work originally intended to be a six volumes treatise, but due to his untimely death, he was only able to complete and published three of the six volumes all of which are mainly on the nautical instruments and instructions practiced by the two navigators Aḥmad ibn Māğid and Sulaimān al-Mahrī. The remaining three volumes were supposed to cover the translation of the works of al-Mahrī who wrote mainly on ʼIlm al-Baḥr. For this endeavor, primary focus is given only on the abovementioned greatest work of al-Mahrī. The entire treatise of Al-‘Umda is completely translated for the very first time from its original Arabic text to Turkish and English, accompanied with simplified commentary adopted for the readers’ benefit and understanding. The thesis also gives an overview of pre-Sulaimān al-Mahrī navigational practices in Indian Ocean, both open seas and coastal sailing, according to its indigenous inhabitants such as the Chinese, Persians, Indians, Malays and Arabs. It also covers the interconnection of the lives and works of three great navigators namely Aḥmad ibn Māğid (d. 1500), Sīdī ‘Alī Çelebi (d. 1562), and Vasco de Gama (d. 1524) to Sulaimān al-Mahrī. Primary sources and carefully selected secondary sources where used in this work to supplement better understanding of this important medieval nautical work of al-Mahrī.