Üsküdar Gülnûş Valide Sultan Camii’nin Tezyinî Açıdan İncelenmesi

Abstract

Rabiâ Emetullah Gülnûş Valide Sultan tarafından (1708-1711) yılları arasında yaptırılan cami ve külliye, klasik Osmanlı mimarisinin son ve Lâle Devrinin hemen öncesine rastlayan önemli bir örneğidir. Mimarı bir dönem baş mimarlık yapan Kayserili Mehmed Ağa'dır. Bu camii ve külliye III. Ahmed döneminin anıtsal boyuttaki en önemli dini yapısıdır. Üsküdar merkezinde çarşı içinde dönemin en nadide eserlerinden biri olan Rabia Emetullah Gülnüş Valide Sultan Camii, Hakimiyet-i Milliye caddesi, Balaban caddesi ve İmam Nasır sokağı arasında yer almaktadır. Külliyenin genelinde klasik formlar korunmakla beraber; çağının zevk, beğeni anlayışı ve yenilikçi değişimler hem mimaride hem de bezemelerde görülmektedir. Zaman zaman yapılan restorasyonlardan dolayı, camii bezemelerinde bazı bölümlerin bozulmalara uğradığı bütünü dikkate alındığında görülmektedir. Çalışmada külliyenin bânisi, mimarisi ve külliyenin bölümlerinden kısa kısa bahsedilmektedir. Özellikle cami tezyinatı, mihrap, minber, kubbe tezyinatı, pencere alınlıkları, mahfil altı tavan, hünkâr mahfili ve mahfildeki tavanlar, alçı pencereler, son cemaat yeri bezemeleri, revaklı avlu bezemeleri, şadırvan ve çeşmelerdeki tezyinat detaylı fotoğraf ve çizimlerle incelenmektedir. Desenler kompozisyon, renk, motif açısından değerlendirilerek anlatılmaktadır. Türk süsleme sanatlarının araştırıldıkça zenginliği ortaya çıkmaktadır. Kompozisyonlardaki zenginlik ve çeşitlilik tezhip ve kalem işi öğrencileri başta olmak üzere sanatla ilgilenen herkesin istifade ederek özgün ve farklı eserler üretecekleri kanaatindeyiz.

The Kulliye (Complex) of Valide Sultan was built between 1708 and 1711 in honour of Sultan Ahmed III’s mother Rabia Emetullah Gulnus Valide Sultan. This building is a good example of end of classical Ottoman period and just before Tulip age architecture. Its architect is Mehmed Aga from Kayseri who was also the head architect of Ottoman Empire. The complex is also one of the most important memorial architecture of Sultan Ahmed III’s period. Rabia Emetullah Gulnus Valide Sultan Mosque is in the Uskudar district of Istanbul located in between Hakimiyeti Milliye Caddesi, Balaban Caddesi and Imam Nasir Street. The complex shows the classical forms of Ottoman period architecture although there are some innovative changes of its age in both architecture and embellishments. Deformations in embellishments can be observed due to necessary renovations time to time. In this project, architect and architecture of Rabia Emetullah Gulnus Valide Sultan complex and its parts are analysed. Especially decorations in the mosque, decorations of altar (mihrab), pulpit (minbar), dome, tympanum, under mehfil, sultans mehfil and the dome of mehfil, plaster windows, the last gathering place, arcaded courtyard and fountains are studied with their photographs and drawings. Designs are depicted as evaluated in terms of composition, motives and colours. It can be clearly observed that Turkish Decorative Arts has a very rich history and variety. Modern artists would produce different and original pieces by benefiting from the compositions, motives and paintings studied in this project.