| dc.description.abstract | Bu çalışmada, 17. yüzyıl Osmanlı sahasının önemli eserlerinden biri olan Evliya Çelebi Seyahatnamesi esas alınarak bu devirde Türkçe'nin fonetik yapısı (ses değişmeleri açısından) ortaya konmaya çalışılmıştır. Seyahatnamenin müellif hattı nüshasının ilk üç cildini taramak suretiyle, fonetik gelişme göstermiş Türkçe ve yabancı kelimeler derlenmiştir. Bu kelimelerin Mol., Par., Har. ve Men. 'deki şekilleri de tespit edilerek bu devrin fonetik yapısını aksettiren malzeme bir araya getirilmiş ve bunların topluca değerlendirilebilmesi imkânı elde edilmiştir. Değişik coğrafyalarda çok çeşitli olayların aktarılması, bu olayların Evliya'nın anlatım özelliğiyle zenginleştirilmesi, bu yapılırken de tabii ki çok zengin bir kelime kadrosunun kullanılması, daha da önemlisi Evliya'nın genellikle fonetik bir imlâ uygulaması SN'yi böyle bir çalışma için önemli kılmaktadır. Bu çalışmada, SN'den derlenmiş kelimeleri karşılaştırmak için kullandığımız diğer kaynaklar da bu konuda yararlanılacak önemli eserlerdir. Yabancıların hazırladıkları sözlük ve gramer kitaplarının büyük bir kısmı Latin harfleriyle hazırlanmış olduklarından, eski imlâda çeşitli sebeplerle tespit etme imkânı bulunamayan bazı sesleri (k-/g-, b/p; o/u vb.), bu eserler vasıtasıyla tespit etmek mümkün olmaktadır. Mol. (Latin harfli), Par. (Arap harfli) sözlükleri ve Har. (Latin harfli) konuşma metni ile birlikte, kelimelerin okunuşlarını ve dilde kullanılan yaygın şekillerini gösteren Men. sözlüğü -benzer özellikte başka transkripsiyon metinleri gibi- fonetik çalışmaları için önemli kaynak olma özelliği taşımaktadırlar. Men. 'deki hlk. (halkça) kısaltmasıyla verilen şekiller genellikle SN'deki değişmeli şekillerle birbirine benzemek- 314 Özet Bu çalışmada, 17. yüzyıl Osmanlı sahasının önemli eserlerinden biri olan Evliya Çelebi Seyahatnamesi esas alınarak bu devirde Türkçe'nin fonetik yapısı (ses değişmeleri açısından) ortaya konmaya çalışılmıştır. Seyahatnamenin müellif hattı nüshasının ilk üç cildini taramak suretiyle, fonetik gelişme göstermiş Türkçe ve yabancı kelimeler derlenmiştir. Bu kelimelerin Mol., Par., Har. ve Men. 'deki şekilleri de tespit edilerek bu devrin fonetik yapısını aksettiren malzeme bir araya getirilmiş ve bunların topluca değerlendirilebilmesi imkânı elde edilmiştir. Değişik coğrafyalarda çok çeşitli olayların aktarılması, bu olayların Evliya'nın anlatım özelliğiyle zenginleştirilmesi, bu yapılırken de tabii ki çok zengin bir kelime kadrosunun kullanılması, daha da önemlisi Evliya'nın genellikle fonetik bir imlâ uygulaması SN'yi böyle bir çalışma için önemli kılmaktadır. Bu çalışmada, SN'den derlenmiş kelimeleri karşılaştırmak için kullandığımız diğer kaynaklar da bu konuda yararlanılacak önemli eserlerdir. Yabancıların hazırladıkları sözlük ve gramer kitaplarının büyük bir kısmı Latin harfleriyle hazırlanmış olduklarından, eski imlâda çeşitli sebeplerle tespit etme imkânı bulunamayan bazı sesleri (k-/g-, b/p; o/u vb.), bu eserler vasıtasıyla tespit etmek mümkün olmaktadır. Mol. (Latin harfli), Par. (Arap harfli) sözlükleri ve Har. (Latin harfli) konuşma metni ile birlikte, kelimelerin okunuşlarını ve dilde kullanılan yaygın şekillerini gösteren Men. sözlüğü -benzer özellikte başka transkripsiyon metinleri gibi- fonetik çalışmaları için önemli kaynak olma özelliği taşımaktadırlar. Men. 'deki hlk. (halkça) kısaltmasıyla verilen şekiller genellikle SN'deki değişmeli şekillerle birbirine benzemek- 316 orijinal imlâlarından farklı, gelişmeye işaret edecek şekilde yazıya geçirilmiş olması daha anlamlıdır. Bu sebeple, çok sayıda 'câme-şûy'a karşılık bir yerde bile 'çamaşır' şeklinin geçmesi bize bu kelimenin aslî imlâsının korunduğunu ancak söyleyişte kelimenin 'çamaşır' halini aldığını göstermektedir. Bunun gibi örnekleri çoğaltmak mümkündür. Bu açıklamalardan sonra şu sonuçlara varmak müm kündür: Eski harfli metinlerde imlâ ile söyleyiş arasında kimi zaman büyük farklılıklar vardır. Dilde belli gelişmeler göstermiş kelimeler kalıplaşmış imlâlarıyla yazıda muhafaza edilmişlerdir. Söz konusu gelişmeler, kelimeler dilde belli kullanım sıklığına eriştikten sonra gelişmeli şekliyle yazıya da geçirilmeye başlanmaktadırlar. SN bu hususta diğer eserlere göre oldukça ileridedir. SN'de imlâ değişikliğini gösteren yazılışlar büyük ölçüde bilinçli işaretlemelerdir. SN ve diğer eserler arasında bir çok kelimenin gelişmeli şekliyle tespit edilmiş olması bakımından bir benzerlik vardır. Bu da göstermektedir ki 17. asır Türkçesi söyleyiş bakımından bu günkü kullanışlardan çok fazla uzak değildir. Bu gelişmeli şekiller konuşma dilinde yaygınlık kazanmış ve yerine göre yazıya da geçirilmeye başlanmıştır. | en_US |
