Birunî’nin Mukaddimeleri Üzerine Bir Değerlendirme ve Tahdid Nihayât El-Emakin’in Mukaddimesinin Çevirisi

Abstract

Bu çalışmada, ele alınan Bîrûnî 3 Zilhicce 362/4 Eylül 973 senesinde Harizm’de doğmuş 443/1051’de Gazne’de vefat etmiştir. Hayatı boyunca döneminin bütün bilimleriyle uğraşmış ve eserler vermiş olan Bîrûnî, matematiksel coğrafyaya dair bu eserinde de diğer eserlerinde olduğu gibi ana kaynakları kullanarak olayları, olguları değerlendirirken de saha araştırması yapmaya büyük bir önem vermektedir. Haberleri objektiflik ilkesiyle ele almakta, bilim ve mantık çerçevesinde kritiğe tabi tutmakta, tarihi olayları ise farklı bakış açılarıyla değerlendirerek yorumlamaktadır. Bu çalışmada Bîrûnî’nin mukaddimelerinin değerlendirilmesi ve Tahdîdu nihâyâti’l emâkin adlı kitabının mukaddimesinin çevirisi ele alınmıştır. Matematiksel coğrafya ve astronomik gözlem ile değerlendirmelerin olduğu bu çalışmada İbn Haldun’dan üç buçuk asır önce yaşayan Bîrûnî olay ve olguları daha derin bir boyutta ele alarak sistematize etmiş ve kullanılmıştır. Şüphesiz bu durumun oluşmasında hâkim olduğu bilimsel konuların genişliği ve çeşitliliği etkili olmuştur. Bîrûnî fizikî, astronomik ve matematiksel coğrafya dallarına orijinal katkılarda bulunmuştur. Günümüze kadar ulaşan ve hemen hemen hepsi başta Türkçe olmak üzere birçok dilde neşredilmiş olan başlıca yapıtları ise Tahdîdu nihâyâti’l emâkin li-tashîhi mesâfâti’l-mesâkin, el-Kanûnu’l-Mes’ûdî, Kitâbü’l-Cemâhir fî ma’rifeti’l-cevâhir, Tahkiku mâ li’l-Hind ve et-Tefhîm fî evâ’ili sınâ’ati’t-tencîm’dir. Bîrûnî 1025’de Gaznede yazdığı Tahdîd’de bugün jeodezi diye bilinen bilim dalını bulduğunu ifade etmektedir. Bîrûnî bu kitabında enlem-boylam, şehirlerarası mesafeleri bilme hesapları, kıble tespit yöntemleri ile tarih, kültür, coğrafya, astronomi ve jeolojiye dair malumat vermekte ve bu bilgileri dinî metinlerle desteklemektedir. Dünyadaki yegane nüsha Süleymaniye Kütüphanesi Fatih Kolleksiyonunda (Fâtih, nr. 3386) kayıtlıdır. Bu nadide parça Fuat Sezginin hocası 1930’da Helmut Ritter tarafından tespit edilmiştir. Daha sonra bazı önemli bölümleri ilk olarak Zeki Velidi Togan tarafından yayımlanmıştır. Eseri Kahire’de P. Bulgakov “Mecelletü Ma’hedi’l-mahtûtâti’l-Arabiyye” adlı derginin özel bir sayısı olarak 1962’de neşretmiştir.

In this study we examine Biruni who was born in Hawarizm (973), and who died in Ghazna (1051). Throughout his life, Bîrûnî, who has been involved in all the sciences of his time and wrote works in the field of mathematical geography, attaches great importance to conducting field investigations using the main sources as in other works and evaluating the facts. He treats the news with the principle of objectivity, criticizes it within the framework of science and logic and interprets historical events by evaluating them from different perspectives. (440-362 HD / 973-1048 AD) In this study, an Overview of Biruni Preface and Translation of the Muqaddimah of the book tahdid nihayat al-amakin li-tashih masafat al-masakin. In this study in which mathematical geography and astronomical observation and evaluations were conducted, Ibn Khaldun, who lived three and a half centuries ago, systematized and used the events and phenomena in a deeper dimension. Undoubtedly, the breadth and diversity of the scientific subjects it has been influential in the formation of this situation has been effective. He made original contributions to physical, astronomical and mathematical fields. The main works, which have survived to the present day and translated into various languages, almost, all of which were translated into various languages, were published in the Turkish language. Camahir fî marifet al-cawahir, Tahkik ma li al-Hind and al-Tefhîm fî ewail sinaat al-tancim. The tahdid nihayat al-amakin li-tashih masafat al-masakin is the first important work of Bîrûnî in the Ghaznah period. At the beginning of this work he wrote in 1025, he found a new branch of science. This branch of science is today called geodesy. However, Bîrûnî in this work, latitude-longitude calculations, intercity distance determination, Qibla discovery methods with historical, geographical, astronomical, geological, etc. also provides information. The only copy of the work in the world is in the Süleymaniye Library (Fâtih, nr. 3386). This manuscript has been identified by H. Ritter, the teacher of Fuat Sezgin, in 1930 and some important parts were first published by Zeki Velidi Togan. The work was published in Cairo in 1962 by P. Bulgakov as a special issue of Macalla Mahad al-mahtutat al-Arabiyya.