İslam Haritacılığında Mitolojik Unsurlar

Abstract

İnsanlık tarihindeki ilk haritanın veya ilk haritacılık girişiminin nerede ve hangi topluluk tarafından gerçekleştirildiğini bilmemekteyiz. Ancak kültürlerin şehir, ülke ve coğrafi düzlemlerdeki bilgilerini aktarmaya başladıkları harita örnekleri ve sonraları günümüze ulaşan dünya haritaları başta olmak üzere; efsanevi ve mitolojik unsurlar kimi belgelerde karşımıza çıkmaktadır. Bu hususta kavimlerin hafızasında yatan mitolojik ögeler; yalnızca coğrafi bölgelerin değil çok daha ötesinde dünyanın şeklini dahi belirleyici bir etken olmuştur. Halk inançları ve efsanelerin doğdukları coğrafyaya göre şekillenmesi ve nesilden nesile aktarımı dikkatimizi çekmektedir. Bu doğrultuda 9.-17. yüzyıllar arasında harita sahibi olan el-Me’mūn Heyeti, el-İṣṭaḫrī, İbn Ḥavḳal, el-Maḳdisī, el-Bīrūnī, Kaşgarlı Maḥmud, el-İdrīsī, el-Ḳazvīnī, Ḥamdullah el-Müstevfī, Ḥāfıẓ-ı Ebrū, İbnu’l-Verdī, Pīrī Reis, Tūnuslu Ḥacı Aḥmed ve Evliyā Çelebi’nin eserlerindeki mitolojik unsurlar ve kökenleri bilimsel disiplin gereği bu görsel kayıtların bilgi özelliği taşıyarak coğrafya ve haritacılık alanlarında nasıl nakledildikleri üzerinde durulacak ve bu tasvirlerin birer mitolojik unsur olup olmadığı tartışılacaktır.

We do not know where and by which community the first map in the history of mankind or the first mapping attempt was carried out. Nonetheless, the map examples on which the cultures began to depicture their knowledge of the cities, countries and geographic field, and later the world maps which have reached our present-day; are the documents in which the legendary and mythological elements appear. In this connection, the mythological aspects involving the memory of tribes has become a decisive factor not only for the geographical regions but also for the conception of the world shape. Geography is one of the most important building blocks which shapes life. It is noteworthy that folk beliefs and myths occur dependently on geography and their transfer from generation to generation takes place in maps. For this reason, we are going to study the scholars lived between 9.-17. centuries, Al-Ma’mūn’s map, Al-Istakhrī, Ibn Ḥavqal, Al-Maqdisī, Al-Bīrūnī, Maḥmud al-Kashgarī, Al-Idrīsī, Al-Qazwīnī, Ḥamdallah Mustawfī, Ḥāfıẓ-ı Abrū, Ibn al-Wardī, Pīrī Reis, Ḥajji Aḥmad ve Evliyā Celebi and their maps. We will follow the path of the mythological aspects and representations on the maps through the time according to their origins and transmitting seen as geographical information considering their scientifical aspects. And finally, it is going to be asked if they refer to a myth or to reality.