Son Bostancıbaşı Defterine Göre Boğaziçi ve Haliç Sahilleri

Abstract

Başta Haliç ve Boğaziçi olmak üzere İstanbul tarihine dair çok önemli veriler ihtiva eden kaynaklardan biri de Bostancıbaşı Defterleridir. Periyodik olarak tutulan bu defterlerden dönemin İstanbul’unun sahillerinin iskân politikasından demografik yapısına, stratejik mahallerinden mimari yapı türlerine, sosyal değişim ve dönüşümünden yine sosyal ve ekonomik lojistiğine kadar birçok konu hakkında bilgiye ulaşmak mümkündür. Şimdilik 11 tanesi bilinen bu defterler üzerine yapılan çalışmalarda metinler sadece Osmanlı Türkçesinden günümüz Türkçesine çevrilmiş, fakat hiç birinde kayıtların detaylı dökümü, sınıflandırılması ve analizi yapılmamıştır. Şehrin ekonomisi, siyaseti, sosyolojisi, demografisi, mekansal toponimi ve topoğrafisi ve diğer özellikleri hakkında önemli bilgiler ihtiva eden Bostancıbaşı Defterlerindeki kayıtların çeşitli yönlerden sınıflandırılması, analiz edilmesi, sayısal verilerle İstanbul sahilleri gerçeklerinin görünür hale getirilmesi mümkündür ve tezimizin asıl amacı da budur. Çalışmamızın ana kaynağı olan ve son Bostancıbaşı Defteri olduğu kanısına vardığımız defter öncelikle Osmanlı Türkçesinden latin harflerine çevrilmiştir. Ardından defterin içindeki bilgilerden yola çıkılarak tarihlendirilmesi yapılmıştır. Ve diğer Bostancıbaşı Defterlerinin künyeleri ve üzerlerine yapılan çalışmalar listelenmiştir. Bostancıbaşılığın ve Bostancıbaşı Defterlerinin mahiyeti izah edildikten sonra çalışmanın odağını oluşturan kayıtların analizine geçilmiştir. Defterde kayıtlı bilgiler yapıların türleri, sahiplerinin sosyal durumları, kullanım amaçlarına göre sınıflandırılmış, defterde zikredilen isimler ve sayısal bilgiler grafik ve tablolarla gösterilmiştir. Yine bu bilgiler bölge ve semtlerine göre tasnif edilmiştir. Ayrıca mülk sahiplerinin meslekî, dinî ve sosyal çeşitlilikleri incelenerek dökümü yapılmıştır. Her bir tablo veya tasnifi destekleyen ilave bilgilerle bu analizlerin arka planı ve zemini gösterilmeye çalışılmıştır. II. Mahmud döneminde, Rum isyanı sonrası yazılan 1822-1823 yıllarını kapsayan ve bize göre son Bostancıbaşı Defterinin ayrıntılı bir dökümü ve analizi niteliğindeki bu çalışma, şehir tarihi ve sosyal tarih açısından sonraki çalışmalara ışık tutacak önemli bilgiler ve sonuçlar ihtiva etmektedir.

One of the main sources containing significant data on the history of Istanbul, especially on the Golden Horn and the Bosphorus, is the Bostancıbaşı registry books (Bostancıbaşı Defterleri). These periodically registered books provide plenty of data, on many subjects ranging from the history of settlement to the demographic situation of the time, from the strategic locations to the types of architectural buildings, from the social, economic change and transformation to the social and economic logistics. In some of the studies on these registry books, that is the eleven pieces known up to date, texts were latinized only from Ottoman Turkish to contemporary one, but none of them covers the detailed charts, classifications and analyzes of the text. The main purpose of our thesis is to classify and analyze the data and records in the registry books, which contain substantial information about the city's economy, politics, sociology, demography, spatial toponomy and topography and all other characteristics. The main material of this study, the registry book which is the latest Bostancıbaşı registry book according to findings, has been latinized first, and dated due to the information it contains and finally provided the identification information of all other Bostancıbaşı registry books. After the explication of the character of Bostancıbaşı profession and the structure of registry books, whole content analyzed in accordance with the basic goal of the study. Information and data of the registry book classified according to the types of buildings, purpose of their usages and status of the landlords. Registered information is scanned and examined in terms of aforementioned classification system; numerical data and names are charted. All information classified according to their region and districts. In addition, the professional religious and social diversity of property owners are also both accounted and numerated. By means of each table and supportive information, we wanted to create a solid background for the analysis. This study, which consists of detailed charts, lists, analyzes of the last Bostancıbaşı registry book which was written after the Mahmud period and the Greek Revolt of 1822-1823, contains important information and outcomes in terms of city history and social history - which will shed light on the subsequent works.