Türk Çocuklar İçin Yazılmış Fransızca Manzum Bir Sözlük: Miftâh-ı Lisân

Abstract

Anadili Türkçe olan çocuklara Fransızca öğretmek maksadıyla Yûsuf Hâlis Efendi tarafından 1266/1849-1850’de kaleme alınan ve bu dillerdeki yegâne örnek olan Miftâh-ı Lisân adlı manzum sözlük, bazı yenilikleri de beraberinde getirmiştir. Manzum sözlük geleneğinde Osmanlı coğrafyasında önceleri elsine-i selâse denilen Türk, Arap ve Fars dillerinden ikisinin veya üçünün kullanıldığı sözlükler yazılmış, daha sonra ise muhtelif ihtiyaçlar sebebiyle Osmanlı tebasının konuştuğu dillerde ikidilli manzum sözlükler kaleme alınmıştır. Miftâh-ı Lisân ile ilk defa bu daire dışında bir örnek verilmiştir. Bir diğer yenilik ise daha önce kaleme alınan manzum sözlüklerde karşılaşılmayan alfabe sorununu gidermeye dönüktür. Fransızcanın Latin harfleriyle yazılması sebebiyle bu eserde, kelimelerin telaffuzları Arap harfleriyle gösterilmiş, ayrıca altlarına Latin harfleriyle Fransızca imlâları yazılmıştır. Bu çalışmada manzum sözlüklerin tarihçesinden ve işlevinden kısaca bahsedildikten sonra Türkçe-Fransızca manzum sözlükle ilgili bilgiler verilmiş ve buna benzer örnekler olup olmadığı dile getirilmiştir. Çalışmada ayrıca bu sözlüğün mukaddime ve hatime kısımları ve bunların mensur söylenişleri ile sözlük kısmından bir kıtaya yer verilmiştir. Matbu metinden bazı sayfaların da yer aldığı çalışmanın sonuç kısmında ayrıca Miftâh-ı Lisân’ın yazılış amacına ulaşıp ulaşmadığı sorgulanmıştır.

Turkish-French versified dictionary written by Yûsuf Hâlis Efendi in 1266/1849-1850 is the only example in these languages. This dictionary, which is written to teach French to native Turkish children, made some changes in the versified dictionary tradition. Bilingual or multilingual Turkish, Arabic and Persian versified dictionaries were written in the Ottoman geography, and later on, such dictionaries were written in other languages of Ottoman people. Miftâh-ı Lisân is an example that is written outside this circle for the first time. Another novelty is the elimination of the alphabet problem, which is not encountered in previous versified dictionaries. Since the French were written in Latin letters, the pronunciations of French words were shown in Arabic letters, and these words also written in the Latin alphabet. In this study, after briefly mentioning the history and functions of versified dictionaries, information about Turkish-French versified dictionary will be given. Besides, the introduction and the epilogue of the text, as well as their modern Turkish rendering, will be provided. In the conclusion part, it will also be questioned whether the author has reached his goal. The study will also include sample pages of the published text.