İslâm’ın Klasik Döneminde Müslüman Fakihlerin ve Muhaddislerin Ekonomik Çevreleri ve Dünyevî Meslekleri (XI. Yüzyılın Ortalarına Kadar)

Abstract

Bu çalışma, İslâm’ın ilk beş asrında yaşayan müslüman âlimlerin ekonomik çevrelerini ve dünyevî mesleklerini tespit ederek bu âlimlerin ekonomik kökenlerinin ve meslekî yapılarının İslâm dünyasının farklı yerlerinde ve yaklaşık beş yüz yıllık bir zaman diliminde nasıl değiştiğini ortaya koymaktadır. Klasik döneme ait biyografi kaynaklarında zikredilen 14.000’den fazla âlimden 4.200’ünün dünyevî mesleği veya ekonomik çevresi hakkındaki bilgiye dayanan çalışmada, âlimlerin çalıştıkları 410 iş veya meslek farklı sektörler ve iş kategorileri altında gruplandırılmıştır. Ardından yüzyıllık periyotlarda âlimlerin mesleklere göre dağılımları ve hicrî ilk beş asır boyunca farklı coğrafyalarda meslekî yapılardaki değişim detaylı olarak irdelenmiştir. Çalışmanın ulaştığı önemli sonuçlardan birisi şudur; İslâm’ın ilk beş asrında yaşayan âlimlerin önemli bir kısmı geçimlerini ticaretten ve zanaattan sağlamışlardır veya geçimlerini bunlardan sağlayan ailelerden gelmişlerdir.

This study ascertains the economic background and secular occupations of muslim scholars who lived in the first five centuries of Islam and reveals how the economic origins and occupational structure of these scholars vary in different parts of the Muslim world and in about five centuries long period. In this study, which is based on the information regarding the economic background or the occupations of 4200 scholars among over 14.000 muslim scholars who are mentioned in the biographical books of the classical period of Islam, 410 professions or occupations that these scholars engaged in are grouped under various sectors and profession categories. Then the distribution of scholars by occupations based on century-long periods and changes in occupational structures in different places during the first five centuries of Islam are examined in detail. One of the significant conclusions of the study is that considerable proportion of the scholars within the first five centuries of Islam earned their livings by themselves from commerce and handicrafts or they came from the families who were engaged in these occupations.