XVI. YY. Kurân-ı Kerim Sayfa Düzenleri Açısından Türk Tezhib Sanatında Altın Oran İncelemesi

Abstract

Altın Oran antik çağlardan beri başta mimari eserler olmak üzere insanoğlu tarafından bilinçli bir şekilde kullanılan bir ölçü olduğu gibi aynı zamanda canlı ve cansız varlıkların yapısında yaratılılştan var olan bir ölçüdür. Kaynağını kâinattan alan altın oran, doğada birçok bitkinin yaprak diziliminde, gelişiminde, hayvanların ve insanların anatomisinde mevcuttur. Altın oranın bu geniş alandaki mevcudiyeti bizi bu oranın tezhip sanatındaki varlığını araştırmaya sevkettirmiştir. Bu amaçla çalışmamızda mushaf sayfalarında müzehhiblerin bu orana sadık kalarak bir sayfa düzeni oluşturup oluşturmadığını tespit etmeye çalıştık. Araştırmamızı TİEM, İÜK, SK ve TSMK koleksiyonlarına ait XVI yy. Safevi ve Osmanlı mushaflarına yer verdik. Tezimiz dört ana bölümden oluşuyor. Giriş bölümünün ardından ikinci bölümde altın oran konusu ele alınmıştır. Üçüncü bölümünde tezhib sanatının tarihçesi ve tezhib sanatın meydana getiren unsurlar hakkında bilgi verildi. Dördüncü bölümde ise Kur’an-ı Kerîm sayfa düzenlerinde zahriye, serlevha, sûrebaşı, dua sayfaları gibi tezhibin yoğun olarak işlendiği alanlar müze ve kütüphanelerden dönemin en güzel örnekleri altın oran açısından incelenmiştir.

The Golden Ratio is a measure which has been used consciously by human beings, especially architectural works, since ancient times, and it is also a measure that exists in creation in the structure of living and inanimate beings. The golden ratio that originates from the universe is present in the nature of many plants in the leaf arrangement, development, and anatomy of animals and humans. The presence of the golden ratio in this broad field has led us to investigate the existence of this ratio in the illumination art. For this purpose, in our study, we tried to determine whether or not the moushafs were creating a page layout by sticking to this rate. Our research was carried out in the XVI century, we confined to Safavid and Ottoman mushafs. Our thesis consists of four main chapters. Following the introduction, the second section deals with the golden ratio. In the third part, the history of tezhib art and the elements of tezhib art are explained. In the fourth chapter, the areas where the illumination such as zahriye, serlevha, surûbaşı and prayer pages are processed intensively in the Quran page layouts are examined in terms of golden ratio from the museums and libraries.