Piyale Paşa Camii Çinilerinin Tasarım İlkeleri Açısından Analizi

Abstract

Tasarım kavramı günümüzde giderek yaygınlığını arttıran ve sanat yapıtlarında önemle üzerinde durulan bir olgu olarak karşımıza çıkmaktadır. Bundan dolayı da temel olarak bir sanat yapıtının doğasında belli sanat tasarım ilkeleri barındırması beklenmektedir. Son yıllarda sanat alanında yapılan çalışmaların çoğunluğunda, bu ilkelerin kullanımı arttığı gibi günümüzde pek çok akademisyen, sanatta tasarım ilkelerinin ne ölçüde yer aldığını gösteren araştırmalar da ortaya koymaktadır. Fakat mimarî mekânlardaki çini pano kompozisyonlarına yönelik bu alanda yapılan detaylı bir çalışmaya rastlanılmamıştır. Geçmiş bazı çalışmaların ise mevcut görsel durumu ortaya koyan genel anlatım ifadeleri taşıdığı görülmüştür. İncelememize örnek teşkil eden, banisi Kaptan-ı Derya Piyale Paşa olan ve 1573 yılında tamamlanan Piyale Paşa Camiinin çini kompozisyonları, Padişah 2. Selim Dönemine tekabül eder. Harim bölgesindeki kuşak yazısı ve mihraptan oluşan her iki kompozisyon da döneminin en güzel ve en farklı çini ve hat eserleri arasında yer almaktadır. Taşıdıkları çeşitli tasarım özellikleri nedeniyle de bu eserlerin araştırmamızla uyum arzettiği düşünülmektedir. Çalışmamızın ilk bölümünde “Görsel Sanatlarda Tasarım Kavramı” ele alınmış olup; tasarım tanımları, alanları, tasarımın kısa tarihçesi, özellikleri, süreçleri, kompozisyon yapıları üzerinde durulmuştur. İkinci Bölümde ise; “Temel Tasarımda Görsel Rehberler” başlığı altında tasarım öğe ve ilkeleri genel literatür anlamında ve özellikle çini sanatı dışından örnekler verilerek tanımlanmıştır. Bundaki amaç, çağdaş sanat ve geleneksel sanat arasında çapraz bir değerlendirme yapılmasını sağlamaktır. Üçüncü bölümde ise; “Tasarım Öğe ve İlkeleri Açısından Türk Çini Sanatı” ele alınmıştır. Bu bölümde çini sanatındaki ekollere kısaca değinildikten sonra, örneklemeler ağırlıklı olarak Piyale Paşa Camii ile aynı döneme tekabül eden 15. ve 16. yy. İznik Çinileriyle sınırlı tutulmuştur. Dördüncü bölümde ise; “Piyale Paşa Camii Genel Tanıtımı” yapılmıştır. Beşinci ve son bölüm “Piyale Paşa Camii Çinilerinin Tasarım İlkeleri Açısından Analizi” olup; ilk olarak çini kuşak yazısı, ardından da çini mihrap bünyesinde barındırdığı tasarım öğe ve ilkeleri açısından incelenmiştir. Doğanın bütününde var olan şablonların isimlendirilmesini kapsayan tasarım öğe ( Çizgi, Şekil, Doku, Renk, Mekân ve Ton Değeri) ve ilkelerinin (Görsel Uyum, Çeşitlilik, Ritim, Denge, Oran, Hareket, Odak Noktası, Vurgu, Egemenlik, Görsel Hiyerarşi, Plastik Ekonomi) çini panolarda ne derece kullanıldığı bizce önem arzeden bir konudur. Bu nedenle, Piyale Paşa Camii çini kompozisyonlarıyla sınırlı tutulan çalışmamızda bu tasarım ilkelerinin varlığı araştırılmıştır. Literatür tarama, eserleri yerinde inceleme ve analiz etme tekniklerini kullandığımız bu araştrmayı yaparken, Gürsoy Grup Kültür Yayınlarının “Piyale Paşa Camii 2005-2007 Restorasyonu” ve Sn. Prof. Dr. Yakup Öztuna’nın “Görsel İletişimde Temel Tasarım” kitapları en önemli kaynaklarımızı teşkil etmiştir. Türk Çini Sanatı ve Temel Sanat kavramlarının bir arada yer alacağı bu çalışma, aynı zamanda disiplinlerarası bir araştırmaya da örnek teşkil edecektir. Böylelikle çini sanatımızın daha iyi kavranması ve gelecek nesillerin bu ilkeleri kullanarak daha bilinçli tasarımlar yapmaya yönlendirilmesi açısından fayda sağlayacağı kanaatindeyiz.

Nowadays, the concept of design is becoming a phenomenon that is increasing its prevalence and emphasized in artworks. Therefore, it is expected that like an artwork, it will have certain principles of the art design. In the majority of the studies in the field of art in recent years, the use of these principles has increased, and today, many academics also reveal studies showing the extent to which design principles take place in art. However, no detailed study on tile panel compositions in architectural places has been found in this field of research. Some of the past studies have only shown ordinary expressions trying to describe the existing visual details only. The ceramic compositions of the Piyale Pasha Mosque, which was built in 1573 as ordered by grand admiral Piyale Pasha, corresponded to the Sultan Selim II period. Both compositions, consisting of generations and mihrabs in the Harim region, are among the most beautiful and different tiles and calligraphy works of the period. Due to the various design features they carry, these works are thought to be in harmony with our research. In the first part of our study, “Design Concept in Visual Arts” is discussed; design definitions, areas, short history of the design, features, processes, composition structures are emphasized. In the second part; under the heading “Visual Guides in Basic Design”, design elements and principles are defined in the sense of general literature and by giving examples especially from the art of tile. The aim is to provide a cross-evaluation between contemporary art and traditional art. In the third part; “Turkish Tile Art in terms of Design Elements and Principles” is discussed.After briefly mentioning the schools of tile art in this section, the samples are predominantly in the 15th and 16th centuries, which correspond to the same period as Piyale Pasha Mosque. It was limited to Iznik Tiles. In the fourth part; “Piyale Pasha Mosque General Introduction” was held. The fifth and last section is “Analysis of Piyale Pasha Mosque Tiles in Terms of Design Principles”; Tile belt writing firstly, then tile was examined in terms of design elements and principles it contains. Design elements (Line, Shape, Texture, Color, Space and Tone Value) and principles (Visual Harmony, Diversity, Rhythm, Balance, Ratio, Motion, Focal Point, Emphasis, Sovereignty, Visual Hierarchy, Plastic) Economy) is a matter of importance in our opinion to what extent it is used in tile panels. For this reason, the existence of these design principles was investigated in our study, which was limited to the compositions of the Piyale Paşa Mosque. While conducting this research, we used the techniques of literature scan, on-site examination, and analysis of the works, while Gürsoy Group Culture Publications “Restoration of Piyale Pashaa Mosque 2005-2007” and Professor Dr. Yakup Öztuna's “Basic Design in Visual Communication” books are our most important sources. This study, in which the concepts of Turkish Tile Art and Basic Art will take place together, will also serve as an example for interdisciplinary research. In this way, we believe that it will be beneficial to better understand our tile art and to direct future generations to make more conscious designs by using these principles.