Beyoğlu- İstiklal Caddesi'nin 1970 Sonrası Dönüşümü Üzerine Mimari Değerlendirmeler

Abstract

Pera (Beyoğlu) özellikle on dokuzuncu yüzyılın başlarından itibaren İstanbul’un batılı tarzda modernleşmesinin en önemli sivil ve kamusal mimari örneklerinin görüldüğü bir yerleşimdir. İstiklal Caddesi geçmişte ki adıyla Grand Rue De Pera (diğer bir adlandırılışı Cadde-i Kebir) bu değişimin on dokuzuncu yüzyıldan günümüze kadar görülebildiği İstanbul’un en önemli kentsel aksı olarak varlığını sürdürmektedir. Tezin özellikle üzerinde durduğu konulardan ve amaçlarından birisi bu değişimin kronolojik olarak izlerini sürmek ve özellikle 1980 sonrasındaki değişimin günümüze kadar olan seyrini kentsel ve mimari boyutta analizlerle irdeleyerek bir değerlendirme yapmaktır. İstiklal Caddesi’nin gelecekteki kentsel karakterinin korunması ve tarihi kimliğinin korunarak geliştirilmesine yönelik öneriler ise tezin değerlendirme bölümünde yer almaktadır. Ondokuzuncu yüzyılın ilk yarısında ilan edilen Gülhane Hatt-ı Hümayunu’ndaki, mülkün imarı ve milletin ihyası özellikle ondokuzuncu yüzyılın ikinci yarısında Beyoğlu (Pera)’nun kentsel mekânın dönüşümüne öncülük etmiştir İlki 1839 yılında yayınlanan Ebniyye nizamnameleri ile yangın afetini önlemeye yönelik düzenlemeler getirilerek, bu nizamnameler ile çeşitli yönetim denemeleri ve bunu takiben 1858 yılında ilk kez Beyoğlu bölgesi özelinde kurulacak belediye dairesinin çalışmaları iç içe geçmiş ve bölgedeki değişimin en büyük sebeplerinden birisi olmuştur Endüstri devriminin etkilerinin in yoğun olarak hissedildiği ondokuzuncu yüzyılda, kurulan 6. Daire-i Belediye’nin ve etki alanındaki kentsel mekânın dönüşümü tezin genel çerçevesini çizmekte ve özelinde İstiklal Caddesi’nin dönüşümü detaylı olarak irdelenmiştir. Schild bu zaman diliminde, kentsel mekânın bir ekonomik kalkınma aracına dönüşümü sırası ile Galata Surları’nın yıkım süreci, Tepebaşı Mezarlığı’nın İstiklal Caddesi’nden elde edilen hafriyatlarla yükseltilip bahçeye dönüşümü, Taksim Kışlasının ve atış bölgesi olan Talim Yeri arazisinin satış ve projelendirme süreçlerini etkileri üzerinde durduğu çalışmasında bu değişim ve dönüşümün etkilerini detaylı bir şekilde ortaya koymaktadır. Schild’e göre gerek bir ticaret merkezi olmasından, gerekse toplumsal yapısından kaynaklı olarak İstanbul genelinden ayrıksı dönüşmüş olan Beyoğlu’nda, Lefebvre’in deyimi ile kentsel mekânın değişim değeri kullanım değerinin önüne geçmiştir (Lefebvre, 1991). Beyoğlu’nun değişmesine yönelik olan meşru gerekçeler bütünü, zaman içerisinde dönüşümlerin, bir gayrimenkul yatırımı olarak binanın sağlayabileceği kazanımların hesaplanmasına yol açmıştır. Gayrimenkul aracı olarak dönemin müteahhitleri, mimarları ve kurumları tarafından inşası gerçekleşen Beyoğlu ve özelinde İstiklal Caddesi ve çevresi tezin bütününde tarihsel süreci özet olarak değerlendirildikten sonra alan çalışmaları yapılmıştır. Alan çalışması için Cercle d’Orient ve Emek Sineması’nın da bulunduğu adada yer alan Grand Pera alışveriş merkezi, daha önce Deveaux Apartmanları- ve Saray Sineması’nın bulunduğu alana restitüsyonu yapılarak inşa edilen yükseklik ve inşaat alanı ile kamuoyunda çokça tartışılan Demirören İş Merkezi, uzun yıllar atıl kaldıktan sonra restorasyonu yapılan Narmanlı Han ve Taksim’deki eğlence ve kültür hayatının önemli binalarından bir tanesi Maksim Gazinosu’nun Sofitel Otel’e dönüşün projeleri irdelenmiştir. Özellikle toplumsal alanda çok büyük tartışmaların odağında olan ve kent bilimciler, mimarlar ve kentliler tarafından eleştirilen bu projeler kentsel ve mimari ölçekte tarihi haritalar, tarihi fotoğraflar ve konuyla ilgili literatür, basılı ve sayısal kaynaklardan faydalanılarak detaylı bir şekilde incelenmiştir. Tezin birinci bölümünde amaç kapsam ve yöntem açıklanmıştır. Tezin ikinci bölümünde Beyoğlu (Pera)’nun tarihsel gelişimi ilk yerleşimden günümüze kadar kronolojik olarak aktarılmıştır.Tezin üçüncü bölümünde Moltke Planı, Proust Planı, Tarlabaşı yıkımları, Nizamnameler, caddenin yayalaştırılması gibi İstiklal Caddesi’nin fiziki yapısına etki eden önemli plan kararları ve kentsel müdahaleler açısından incelenmiştir. Dördüncü bölüm İstiklal Caddesi’nin kentsel kurgusunun analizini yollar meydanlar, odak noktaları, geçitler, pasajlar, arka sokaklar, kesişim noktaları üzerinden analiz edildiği bölümdür. Buna göre İstiklal Caddesi’ni oluşturan fiziki ve ekonomik koşullara bağlı olarak kentsel ölçekte cadde etraflıca mikro ve makro ölçekte analiz edilmiştir Tezin beşinci bölümünde ise seçilen alan çalışmasında şu binalar incelenmiştir • Cercle d’Orient ve Emek Sineması’nın da bulunduğu adada yer alan Grand Pera Alışveriş Merkezi • Deveaux Apartmanları- ve Saray Sineması’nın bulunduğu alanda yer alan Demirören AVM • Narmanlı Han • Maksim Gazinosunu ek bina olarak bünyesinde barındıran Taksim Sahnesi Altıncı bölüm elde edilen verilerin değerlendirildiği ve önerilerin yer aldığı sonuç bölümdür.

ABSTRACT Pera (Beyoğlu) is an urban settlement which has significant civil and public architectural urban pattern of modernization of the Ottoman and Byzantine capital city İstanbul in European style in early 19th century in particular. Istiklal Street named as Grand Rue De Pera in the beginning of 19th century (also known as Cadde-i Kebir during the Ottoman era) is still the most important urban axis of Istanbul since early nineteenth century. One of the main objective and aim of the thesis is to research this significant change chronologically and to make an evaluation by scrutinizing these changes in terms of urban and architectural analysis after 1980’s. Another objective of this thesis is trying to find methods by proposals to preserve the future urban character of İstiklal Street and improving its historical identity. One of the major reforms in the Ottoman history in 19th century named as “Gülhane Hatt-ı Hümayunu” had been declared in the first half of the nineteenth century. Regarding this reform declaration, the development of the real estate properties and the improvement of the nation lead to the transformation of the urban space of Beyoğlu (Pera) in the second half of the nineteenth century in particular. Considering the Ebniyye regulations which was declared following the Gülhane declaration which was published in 1839, arrangements were made to prevent fire disasters. Various management trials with these regulations and the works of the municipality governance was established in Beyoğlu region for the first time in 1858 and became one of the biggest factor for the transformation of the suggested region.In the nineteenth century, when the effects of the industrial revolution were felt intensely, the Beyoğlu Municipality (named as the 6th office in İstanbul governance administration) that was established and the transformation of urban space in the region draws the general framework of the thesis in particular and the transformation of Istiklal Street is evaluated further in detail. During this era, Schild reveals that transforming the urban space as an economic development tool, the demolition process of the Galata Walls, the conversion of Tepebaşı Cemetery through the excavations obtained from Istiklal Avenue and its transformation into the garden, the effects of the sales and projecting processes of Taksim Barracks and rifle range that is Drill Ground, the effects of this change and transformation in detail in his work. According to Schild, the transformation value of the urban space has lead the value of the use of the urban space, in Lefebvre's words in Beyoğlu that has separately developed apart from Istanbul due to its commercial social structure (Lefebvre, 1991). The whole legitimate justifications for the change of Beyoğlu, transformations in time, have led to the calculation of the acquirements that the building can provide as a real estate investment. Following evaluation of the historical process as a summary, the case studies were carried out in Beyoğlu which was built by the contractors, architects and institutions of the period as a real estate tool and in particular, İstiklal Street and its surroundings. The case study comprises of four buildings which are mainly: the Grand Pera Shopping Center which is located on the plot where Cercle D'orient and Emek Cinema are located, Demirören Shopping Center that has been restituted to the area where the Deveaux Apartments and Palace Cinema were previously located and which is throughly critisized in the public realm, the trasnsforation of so called Sofitel Hotel from the former Maksim Night Club which is the one of the important buildings of the entertainment and cultural life in Taksim and Narmanlı Han near Tunnel Square, which were restored after being idle for many years. These projects, which are strictly criticized in the social media and by urban researchers, architects and urban planners, have been analyzed and evaluated in detail by using historical maps, historical photographs and throughly making resarrch in related literature, digital and printed sources on the subject.In the first chapter of the thesis, the objectives, scope and method are clarified. In the second chapter of the thesis, the historical development of Beyoğlu (Pera) was briefed chronologically from the first settlement till the present day. In the third part of the thesis, the Moltke Plan, Proust Plan, Tarlabaşı demolitions, Regulations, pedestrianization of İstiklal street are analyzed in terms of significant maste plan decisions and urban interventions that affect the physical structure of Istiklal Street. The fourth chapter is the section where the analysis of the urban structure of Istiklal Street is analyzed through roads, landmarks, junctions, gates, passages, back streets, intersection points. Accordingly, considering the physical and economic conditions that formed the structure of Istiklal Street, the urban scale was thoroughly analyzed at micro and macro scale. In the fifth chapter of the thesis, the following buildings were examined in the selected as a case study • Grand Pera Shopping Center located on the island that Cercle d'Orient and Emek Cinema are also located. • Demirören Shopping Mall located in the area where Deveaux Apartments and Saray Cinema are located. • Narmanlı Han • Taksim Theatre which hosted Maksim Casino as an annex building The sixth chapter is the evaluation chapter in which all the results of the analyses and monitoring of the case studies are evaluated and proposals regarding the future urban identity of İstiklal street are gathered.