Abdulkadir B. Ali Es-Sehâvî'nin “Muhtasar Fî İlmi'l-Hisab” Adlı Matematik Eserinin Tahkik, Tercüme ve Değerlendirmesi

Abstract

Bu yüksek lisans tezinin konusu, “Muhtasar fî İlmi’l-Hisab” adlı matematik eserinin, müellifin kaleminden çıkan haline en yakın metni elde etmek, bugünkü Arapçayla ifade etmek ve Türkçe çevirisi ile matematiksel değerlendirmesini yapmaktır. XV. yüzyılda yaşamış olan Abdulkadir b. Ali es-Sehâvî isimli alimin bu eseri, İslam dünyasında ve bilhassa Osmanlı coğrafyasında çokça okunmuş, istinsah ve şerh edilmiştir. Tahkikte metnin, ikisi İstanbul kütüphanelerinde olan üç nüshası kullanılmıştır. Müellifin kendisi gibi alim olan oğlu Muhammed ed-Dencâvî’nin bu eser üzerine kaleme aldığı ve yine İstanbul’da bir nüshası bulunan şerhinden de yararlanılmıştır. Risâletü’s-Sehâviyye, Mukaddimetü’s-Sehaviyye ve Mukaddime fî İlmi’l-Hisab isimleriyle de bilinen bu eser, hindî hesap alanında olup bir mukaddime, on bir bab ve bir hatimeden oluşmaktadır. Türkçe çeviride metnin aslına tamamen sadık kalınmış, işlenen konular tezin değerlendirme kısmında modern matematik diliyle ifade edilmiştir. Böylece metnin hindî hesap geleneği içerisindeki yeri tespit edilmeye çalışılmıştır.

The subject of this thesis is to acquire the closest version of original text on mathematics, Mukhtsar fi Ilm al-Hisab, expression of it in modern Arabic language, translation in Turkish and make a mathematical assessment. This work of Abd el-Qadir b. Ali es-Sakhawi, a scholar lived in 15th century, is studied, copied and interpreted many times in Islamic World and Ottoman territory. In editing text, three copies have been used of which two copies found in libraries in Istanbul. Furthermore Muhammad al-Dancawi, son of the mentioned author and scholar like his father, wrote a commentary on this text. A copy of Dancawi’s text, which to be found in Istanbul, was a beneficial source of this thesis. This work, also known as Risala al-Sakhawiyya, Muqaddima al-Sakhawiyya and Muqaddima fi Ilm al-Hisab, is on hisab al-hindi and consists of an introduction, eleven chapters and a conclusion. In Turkish translation, the original text is preserved literally and the topics are afterwards expressed in modern mathematics in the evaluation part of the thesis. Therefore, the position of the text in the tradition of hisab al-hindi has been tried to determine.