Irak Selçuklu, Abbâsî Hilâfeti ve Büyük Selçuklu Üçgeninde Kudretli Hille Emîri: Dübeys B. Sadaka

Abstract

Sultan Sencer’in (512-552/1119-1157), Sâve Savaşı’ndan sonra Büyük Sultan sıfatıyla topraklarının batısını yeğeni Mahmûd b. Muhammed Tapar’ın idâresine bırakmasıyla Selçukluların yeni bir kolu Irak Selçuklu Devleti kurulmuştur. Bununla birlikte tesis edilen yeni devlet içinde sultan ve melikler arasında taht mücadelelerinin güçlü emîr ve atabeglerin etkisiyle mütemadiyen devam ettiği görülmektedir. Hille Emîri Seyfüddevle Sadaka b. Mezyed’in oğlu olan Dübeys b. Sadaka (ö. 529/1135), Büyük Selçuklu Sultanı Muhammed Tapar’ın (498-511/1105-1118) vefatından sonra Mezyedî Ailesi’nin hüküm sürdüğü Hille ve civarında hâkimiyetini tesis etmeyi başarmıştır. Irak Selçuklu Devleti’nin içinde bulunduğu durumu yakından takip eden Dübeys b. Sadaka, Sultan Mahmûd b. Muhammed Tapar döneminde (511-525/1118-1131) gerçekleşen şehzade isyanlarını körükleyerek nüfuzunu, hâkimiyet sahasını genişletmeye çaba sarf etmiştir. Ayrıca onun, babasının ölümünden dolayı sorumlu tuttuğu Abbâsîlere ve Selçuklulara karşı düşmanlığını gizlemediği görülmektedir. Dübeys b. Sadaka, emîrliğini ayakta tutabilmek için bölgede etkisi olan askerî güce sahip pek çok kumandanla, Arap topluluklarıyla hatta Haçlılarla dahi ittifak kurmaktan çekinmemiştir. Abbâsî Hilâfeti ve Irak Selçuklu Devleti topraklarını Hille’deki emîrliğine mensup olanlarla birlikte her bulduğu fırsatta yağmalamış, ağır tahribatlarda bulunmuştur. Bu çalışma Irak Selçuklu Sultanı Mahmûd b. Muhammed Tapar döneminde Dübeys b. Sadaka’nın oldukça yoğun olan faaliyetlerini, Irak Selçukluları, Abbâsîler ve Büyük Selçuklular ile münasebetlerini kaynakların verdiği bilgiler ışığında ele almaktadır.

After Sulṭān Sandjar (512-552/1119-1157), ceded the west of the lands to the rule of his nephew Maḥmūd b. Muḥammad Tapar as the Supreme Sulṭān following the battle of Sāwa, a new branch of the Saldjūḳids, Irāḳ Saldjūḳid State was established. Regardless, it is seen that the struggle for the throne between the sulṭān and the maliks continued within the new state with the influence of strong amīrs and atabegs. Dubays b. Sadaḳa (d. 529/1135), son of Sayf al-Dawla Sadaḳa b. Mazyad, the amīr of has managed to establish his reign in Ḥılla and its vicinity, which was ruled by Mazyadid Family after the death of Great Saldjūḳid Sulṭān Muḥammad Tapar (498-511/1105-1118). Closely monitoring the state of the ʿIrāḳ Saldjūḳid State, Dubays b. Sadaḳa has made efforts to expans his influence and area of dominance by inciting prince revolts that took place in the reign of Sulṭān Maḥmūd b. Muḥammad Tapar (511-525/1118-1131). Furthermore, it is seen that he does not hide his enmity towards the Abbasīds and the Saldjūḳids he held responsible for the death of his father. In order to keep his amīrate intact, Dubays b. Sadaḳa did not refrain from making alliances with many commanders in the area who have military strength, Arab communities and even with the crusaders. He has raided and heavily destroyed the lands of Abbasīd Caliphate and ʿIrāḳ Saldjūḳid State at every opportunity with the subjects of his amīrate in Ḥılla. This study discusses the activities of Dubays b. Sadaḳa, during the reign of Irāḳ Saldjūḳid Sulṭān Maḥmūd b. Muḥammad Tapar and his relations with ʿIrāḳ Saldjūḳids, Abbasīds and Great Saldjūḳids in light of the information from the sources.