Sosyal Fonksiyonları Bakımından Tekkelerin Osmanlı’daki Yeri

Abstract

Osmanlı Devleti halkın ilim ve irfan yönünden eğitiminde tekkelerin ve şeyhlerin rolünü daha kuruluş aşamasında farketmiştir. Tasavvuf ehli de devletin kendilerinden beklediği rolü ifa etmişlerdir. Bu anlamda Osman Gazi ile Şeyh Edebâli arasındaki birliktelik daha sonraki padişahlar zamanında da devam etmiştir. Bu birliktelik, tekkeleri halk ile devleti birbirine raptedecek temel kurumlardan biri haline getirmiştir. Bundan dolayı devlet, mürîdlerin rûhî eğitimlerinin yapıldığı tekkelerin toplum yararına olan sosyal fonksiyonlarını da yerine getirmeleri için şeyhlere her türlü imkânı vermiştir. Tekkeler bu imkânları hem insanların ilim ve irfan eğitiminde hem de toplum yararına olan sosyal faaliyetlerde kullanmışlardır. Tekkeler ile ilgili araştırmalarda onların sosyal fonksiyonlarına ana hatlarıyla temas edilmiştir. Bununla birlikte, bu konuda belgelere yeterince bakıldığı söylenemez. Oysa Osmanlı’da çok faal bir kurum olan tekkenin bu yönünün de belgelere dayalı olarak ortaya konulması gerekir. Çünkü Osmanlı Arşivi’nde son yıllarda tasnif edilen belgelerin sayısı artmıştır. Dolayısıyla tekkelerin bu yönünü ortaya çıkaran yeni verilere ulaşılmaktadır. Bu makalede, tekkelerin bu yönde üstlendiği role kısaca değinildikten sonra arşiv belgelerinden örnekler verilmek suretiyle Osmanlı Devleti’nin bu köklü kuruma bakışı ve sosyal fonksiyonları bakımından tekkelerin Osmanlı Devleti’ndeki yeri ortaya konulacaktır.

The Ottoman Empire realized the role of the dervish lodges in the education of the people in terms of knowledge and wisdom since its very first establishment stages. Sûfîs also performed the role expected by the state. In this sense, this unity between Osman Gazi and Sheikh Edebâli continued during the later sultans. This unity has made the dervish lodges one the basic institutions that connect the people and the state. Therefore, the dervish lodges gave all kinds of opportunities to the sheikhs to perform their social functions fort he benefit of the society, as well as the spiritual edecation of the disciples. The dervish lodges also used these opportunities for both basic tasks. In the studies on dervish lodges their social functions have been outlined. However, it cannot be said that the documents on this subject have been examined adequately. This aspect of the dervish lodges that were effective in the Ottoman State should be revealed by looking at the documents. Because, the number of documents classified in the Ottoman Archive ha increased in recent years. Therefore, new data revealing various aspects of dervish lodges are reached. In this article, after mentioning the role of the dervish lodges throughout the history of Islam, it will be given examples from archive documents, and will be revealed the Ottoman Empire’s view of this deep-rooted institution and its place in terms of its social functions.