Fıkhî İhtilaflarda Arap Dilinin Etkisi Bidâyetü’l-müctehid Örneği

Abstract

Bu çalışmada müctehidlerin Arap dilinden kaynaklı ihtilafları ele alınmıştır. Bu ihtilaflar ele alınırken İbn Rüşd’ün Bidâyetü’l-Müctehid ve Nihâyetü’l-Muktesid adlı eserindeki ihtilaflara yaklaşımı esas kabul edilmiştir. Konu ele alınırken günümüze ulaşan mezheplerin görüşlerininin yanı sıra sahâbe, tâbiîn ve daha sonraki müctehidler olmak üzere hemen hemen hicri altıyüzlü yıllara kadar müctehidlerin görüşleri incelenerek bu görüşler arasında Arap dilinden kaynaklı olan ihtilaflara değinilmiş ve Arap dili kriterleri ile bunların tahlili yapılmıştır. İncelenen her bir fıkhî meselede özellikle dört mezheb imamlarının görüşlerine yer vermeye özen gösterilmiştir. Bu isimler, İbn Rüşd’ün adlarını zikrettiği yerlerde metin içinde, zikretmediği yerlerde dipnot olarak verilmiştir. Ayrıca her bir müçtehidin görüşü – imkân oldukça- temel kaynaklardan incelenerek görüşün sıhhati tetkik edilmiş ve nisbette bir hata var ise buna değinilmiştir. Her bir meselenin ihtilaf nedeni İbn Rüşd’ün naklettiği şekilde ele alınmakla beraber bu nedenlerin farklı olduğu konusunda bir tespitimiz var ise onlara da değinerek gerekçeleri sunulmuştur. Bu tahliller yapılırken fıkıhçıların delilleri, dil âlimlerinin konu hakkındaki görüşleri ile değerlendirilmiştir. Usûl-i fıkıh kitaplarında bahsedilen dil kaideleri esas alınmamış, yer yer onlara temas edilse de bu bilgiler ek bir delil olarak kullanılmıştır. Bu çalışma giriş ve sonuç dışında üç bölümden oluşmaktadır. Birinci bölümde Arap dilinin bir ayağı olan lafızlar incelenmiştir. Ancak lafızlar usûl-i fıkıh kitaplarında yer aldığı şekilde taksim edilmemiş, mecaz, kinâye gibi belâgat ilmi ile alakalı lafızlar birinci bölümün dışında tutulmuştur. Bu bölümde lafızlar vaz‘ ilmi açısından ele alınarak, müşterek ve menkul olmak üzere iki başlık altında incelenmiştir. Fıkıhçıların lafzın kapsadığını iddia ettikleri bir anlam var ise bu anlam Arap şiirleri, âyet-i kerimeler ve hadis-i şeriflerle ile desteklenmiştir. İkinci bölümde iʻrâbtan kaynaklı ihtilaflar ele alınmıştır. Farklı iʻrâb yaklaşımları incelenerek bunların manaya etkisine değinilmiştir. Ulaşılan manadan hükmün nasıl istidlâl edildiği ifade edilmiştir. Üçüncü bölümde belâgat ilminden kaynaklı ihtilaflar ele alınmıştır. Bu bölümde fıkıhçıların kabul ettikleri anlamlar, belâgat ilminin ölçüleri ile incelenmiştir. Bu bağlamda kelimelerin anlam tercihindeki karineleri tesbit edilerek, bu karinenin manaya yansımaları ortaya konulmuş ve fakihlerin hükme nasıl ulaştıkları belirtilmiştir.

In this thesis, it has been discussed that the conflicts of the mujtahids arising from the Arabic language. While evaluating these disputes, Ibn Rüşd's approach to these conflicts in his work named Bidâyetü’l-Müctehid ve Nihâyetü’l-Muktesid was accepted as the basis. In this regard, not only the disputes between the sects that have survived until today have been addressed, but also if there is a dispute originating from the Arabic language until the sixth century of the hijri. This issue has been mentioned and analyzed that with the criteria of the Arabic language. These names are given in the text where Ibn Rushd mentioned their names. And It is given as a footnote where it is not mentioned. In addition, the idea of each opinion holder was examined from his own sources and the accuracy of the opinion was researched. If there is an mistake in the nispet, it was mentioned..The reason for the dispute of each issue has been determined one by one. However, if there is an opinion that these reasons are different, justifications were presented by referring to them. The evidence of fiqh scholars was evaluated with the opinions of language scholars on the subject, while these analyzes conducting . It was not taken as basis that the language rules mentioned in Usul-ul fiqh books. This information is used as additional evidence, even though they are referred from time to time.This study consists of three parts, apart from introduction and conclusion. The lafzs were examined which are the first base of the Arabic language in the first part. The examined lafzs are not divided according to the Usul-ul fiqh. However, the lafzs were not divided as in the Usul-u fiqh books. Thus, lafzs related to eloquence such as metaphor(mecaz) and trope(kinâye) were excluded from the first chapter. In this section, the lafzs are examined in terms of vaz' and examined under two headings as musterek and menkul.If there is a meaning that fiqh scholars claim to come from, this meaning is proved by Arabic poems, verses and hadiths. The usage of the word in the supposed sense has been proved. In the second part, we discussed the disputes arising from i‘râb. Different i‘râb approaches were examined and their effect was mentioned on the meaning of the evidence . It was expressed how the decision was deducted from the meaning reached. In the third part, conflicts were discussed arising from the eloquence. In this section, it was examined the meanings that claimed by fiqh scholars within the formats of the eloquence. In this context, the presumption in the meaning preference of words were determined. In addition, the reflections of this presumption of meaning are revealed and how the fıqh scholars reached the verdict was stated.