İslam Astronomisinde Yenilikçi Merkür Modelleri: Ali Kuşçu Örneği

Abstract

Bu çalışmanın amacı astronomi tarihinde uzun süre çözüme kavuşturulamamış sofistike bir problem olan Merkür sorununa XV. yüzyılda Ali Kuşçu’nun (ö. 1474) getirdiği yenilikçi çözümü detaylı olarak incelemektir. Bu bağlamda Merkür probleminin anlaşılması için gereken teknik bilgiler verilmiştir. Astronomi tarihinde gezegen hareketlerini geometrik-kinematik bir sisteme oturtmak amacıyla yapılan çalışmalar, ilk sistematik açıklamayı getiren ve bu alanda otorite olarak kabul edilen Batlamyus (ö. 170) göz önüne alınarak incelenmiştir. İslam astronomisinde İbnü’l-Heysem’in (ö. 1040) başlattığı Şukûk geleneğiyle Batlamyus sisteminin eleştiriye açılmasının ardından önerilen alternatif modeller ele alınmıştır. Çalışmanın temelini ise Osmanlı ilmî hayatının şekillenmesinde büyük rol oynayan Ali Kuşçu’nun alternatif Merkür modeline yer verdiği Risale fi Hall Eşkâl Muaddil li’l-Mesîr eserinin arapçası, tercümesi ve bu tercümenin yorumu oluşturmaktadır.

This study examines the innovative solution of the Mercury problem in detail, which has not been resolved for a long time in the history of astronomy, brought about by Ali al-Qushji (d. 1474) in the 15th century. In this context, necessary technical information is given to understand the Mercury problem. The studies carried out in order to develop geometric-kinematic system for planetary movements are examined by considering Ptolemy (d. 170), who brought the first systematic explanation and accepted as the authority in this history of astronomy. Then, the characteristics of proposed alternative models are discussed as a part of Shukûk tradition, criticism against Ptolemaic astronomy initiated by Haitham (d. 1040). The basis of the study is translation and interpretation of Risala fi Hall Ashkal Muaddil li al-Masir, in which Ali al-Qushji, who played a significant role in growth of Ottoman scientific knowledge, proposed his alternative Mercury model.