Osmanlı Camilerinde İç Mekan Atmosferine Aydınlatmanın Etkisinin İstanbul’daki Örnekleri Üzerinden İncelenmesi

Abstract

Camiler, İslam dininin inançları gereği, namaz ibadeti başta olmak üzere insanların bireysel veya toplu şekilde ibadet edebilmesine olanak sağlayan, aynı zamanda dinin öğretileri doğrultusunda; emirleri ve öğütleri ile ilgili toplumu bilgilendirmeye ev sahipliği yapan yapılardır. İnsanların; dini inançlarına, ibadetlerine, duygu ve düşüncelerine ait olan kutsiyet olgusu; inşa edilen camiler ile birlikte fiziki bir boyut kazanmış, mekansal anlamda da kendini göstermiştir. Soyut bir boyutta olan inanç; cami mekanı ile somut bir nişaneye sahip olmuş ve bu ibadet yapısı dolaylı olarak kutsal bir kimlik kazanmıştır. Camiler, yüzyıllar boyunca ait olduğu kültürlerde gerek mimari gerekse iç mimari anlamda özen gösterilerek inşa edilmişlerdir. Bu çalışmada, tarih boyunca birçok farklı kültürü bünyesinde barındırmış, harmanlamış ve Osmanlı Devleti’nin payitahtı İstanbul şehrinde bulunan, Osmanlı mimarisinin Erken, Klasik ve Geç Dönemlerine ait seçilmiş eserler üzerinden cami yapılarının iç mekan atmosferine etkisi bulunan aydınlatma tasarımları ele alınmıştır, çalışmanın içeriği de bu örnekler ile desteklenerek incelenmiştir. Osmanlı mimarisinin Erken, Klasik ve Geç Dönemlerinde çağının ilerisinde teknik ve estetik anlayış barındıran örnekler verilmiştir. Klasik Dönem’de gerek mimari ve gerekse iç mimari detayları ile anıtsal boyutlara ulaşan ve dünya mimarlık ve tasarım tarihinde isminden söz ettirir nitelikte cami örnekleri inşa edilmiştir. Klasik Dönem, Mimar Sinan ile ön plana çıkmış, dönemin mimarlık ortamının üzerinde eserler ortaya koyan Mimar Sinan’ın tekniği, kendisinden sonra gelen Geç Dönem Osmanlı mimarlarının üzerinde etkisini sürdürmeye devam etmiştir. İç mekan atmosferinde, insanın bireysel ve toplumsal yaşantısında ışık ve aydınlatma kavramları önem arz eder. İnsan, genellikle konfor alanını arttıran her yeni gelişmeye çok hızlı adaptasyon sağlar ve lüks olarak hayatına giren unsurlar zamanla birer ihtiyaç halini almaya başlar. “Tarihi süreç içerisinde, teknolojik imkanların gelişmesi, aydınlatma kaynaklarının ve elemanlarının çeşitlenmesi ile insan yaşamındaki gereksinimlerin sıralamasında “mekan aydınlatılması” konusu nerede konumlanmıştır? Fiziki şekilde mevcut olan bir mekan; aydınlık olmaksızın düşünülürse sahip olduğu mekan vasfı, ne derecede kendini gösterebilir niteliktedir?” Sorularının karşılıkları çalışmada irdelenmektedir. Camilerin iç mekan atmosferine etki eden farklı kubbe düzenleri aydınlatma tasarımlarımına referanslar vermektedir. Tarihi süreç içinde gelişme gösteren yapım ve aydınlatma teknolojisi de göz önünde bulundurularak; cami yapılarının iç mekan aydınlatma tasarımları incelenmiştir. Üzerinde inceleme yapılan eserler ile ilgili; Türkiye Cumhuriyeti Vakıflar Genel Müdürlüğü İstanbul Birinci Bölge Müdürlüğü arşivi bünyesinde bulunan belgelerden izinli şekilde yararlanılmıştır. Bu kurumdaki, mimar ve elektrik mühendisi mesleklerinden yetkili kişiler ile görüşmeler yapılmış, tarihi eser niteliğinde bulunan camilerin, aydınlatma tasarımları üzerinde gerçekleştirilen projelendirmeler için önemsenen hususlar hakkında bilgi edinilmiştir.

Mosques, as required by the beliefs of the Islamic religion, allow people to worship individually or collectively, especially in prayer, and at the same time in line with the teachings of religion; They are the structures that host informing the society about their orders and advice. Peoples; the phenomenon of holiness belonging to their religious beliefs, worship, feelings and thoughts; With the mosques built, it gained a physical dimension and showed itself spatially. Belief in an abstract dimension; The mosque has a concrete sign with its place and this worship structure has indirectly gained a sacred identity. Mosques have been built with care in terms of architecture and interior design in the cultures they belong to for centuries. In this study, lighting designs that have incorporated many different cultures throughout history and which have an impact on the interior atmosphere of mosque structures through selected works of Ottoman architecture from the Early, Classical and Late Periods of ottoman architecture, which were found in the city of Istanbul, the share of the Ottoman Empire, were examined by supporting these examples. In the Early, Classical and Late Periods of Ottoman architecture, examples with technical and aesthetic understanding ahead of their time are given. In the Classical Period, examples of mosques that reached monumental dimensions with their architectural and interior architectural details and made a name for themselves in the history of world architecture and design were built. The Classical Period came to the fore with Mimar Sinan, and the technique of Mimar Sinan, who produced viii works above the architectural environment of the period, continued to exert its influence on the Late Period Ottoman architects who came after him. The concepts of light and lighting are important in the indoor atmosphere, in the individual and social life of the person. People generally adapt very quickly to every new development that increases their comfort zone, and the elements that enter their lives as luxury begin to become a necessity over time. “In the historical process, where has the subject of "space lighting" been positioned in the order of the needs in human life, with the development of technological opportunities, the diversification of lighting sources and elements? A physically existing place; If it is thought without light, to what extent is the quality of space that it possesses manifest? ” The answers to the questions are examined in the study. Different dome layouts that affect the interior atmosphere of mosques give references to my lighting designs. Considering the construction and lighting technology that has developed in the historical process; The interior lighting designs of mosque structures were examined. Regarding the works examined; The documents in the archive of the Istanbul First Regional Directorate of the General Directorate of Foundations of the Republic of Turkey were used with permission. In this institution, interviews were held with authorized persons from the professions of architects and electrical engineers, and information was obtained about the important issues for the projects carried out on the lighting designs of mosques that are historical monuments.