Yeni Türk Edebiyatında Toplumsal Kaygı Abdullah Cevdet, Mehmet Âkif Ersoy Ve Ziya Gökalp’in Eserleri Üzerine Karşılaştırmalı Bir Çalışma

Abstract

Bu çalışmada II. Meşrutiyet devri Osmanlı düşünsel atmosferini belirleyen Batıcı, İslâmcı ve Türkçü yaklaşımların öncü isimleri, Abdullah Cevdet, Mehmet Âkif Ersoy ve Ziya Gökalp’in edebî ürünlerinden hareketle, temalarında beliren toplumsal kaygı kavramsallaştırması tespit edilmeye çalışılmıştır. Söz konusu tespit çalışması için öncelikle toplumsal kaygının kapsamı ele alınmış ve ardından Osmanlı aydınları açısından ifade ettiği anlam değerlendirilmiştir. Toplumsal kaygının, Batı’nın muhataplarıyla ilişkisi bağlamında anlamı ve etki alanı da tezin inceleme kapsamı dahilindedir. Çalışmada “sosyal inşacı” yaklaşım, anlama tarzı ve uygulamaları açısından pratik bir kuramsal çerçeve olarak yer almıştır. Ayrıca duygu dünyası değişimini, toplumsal değişimlerin öncülü olarak değerlendiren anlama biçimleri, tezin iddiasını realize etmek açısından faydalı olmuştur. II. Meşrutiyet devrinde yazdıkları edebî eserleri tematik açıdan değerlendirmeye alınan yazarların, edebiyat sahasının imkânlarını, entelektüel sorumluluk çerçevesinde bir gereklilik addederek, kurtuluş ideali lehine kullanmış oldukları anlayışı değerlendirilmiştir. Üç ismin, ortak meselelerde toplumsal kaygı etkisiyle benzer söylemler ürettiklerine dair bulgular savunulmuştur. Bu anlamda Avrupa’nın yükselişini tasfir için kullanılan “seyl-i hurûşan” ve benzeri imajların her üç ismin söylemlerinde yer aldığı gözlemlenmiştir. Mezkûr imajlarla somutlaşan, Batı’nın önlenemez ve yenilemez bir büyük güç olduğuna dair algının da yazarlar üzerinde ortak bir etki oluşturduğu, edebî metinlerin temalarındaki tercihlerden hareketle tespit edilmiştir. Bahsi geçen algının, yazarların Osmanlı toplumu ve devletini kurtuluşa götüreceğine inandıkları birtakım çözüm önerilerini şekillendirmiş olduğu tespit edilmiştir.

In this study, based on the literary works of Abdullah Cevdet, Mehmet Akif Ersoy and Ziya Gökalp, the pioneers of the Westernist, Islamist and Turkish approaches that determined the intellectual atmosphere of the Second Constitutional Era, the social anxiety that appeared in their themes was tried to be determined. The scope of the conceptualization of social concern and its meaning in terms of Ottoman intellectuals was evaluated. The meaning and domain of the concept in relation to Western modernity's interlocutors are also within the scope of the thesis study. The study takes place as a practical theoretical framework in terms of social constructionist approach, philosophy and practices. In addition, the ways of understanding the emotional world change as the premise of social change have also been useful in realizing the thesis's claim. It is one of the findings of the study that three names, whose literary works they wrote in the 2nd Constitutional Period were evaluated thematically, reached similar solutions in common issues with the effect of social anxiety. It is a fact that the authors used the possibilities of the literary field as a necessity within the framework of intellectual responsibility, in favor of the ideal of liberation. In this sense, it has been observed that the perception that Western modernity, embodied by "seyl-i huruşan" and similar images, is an unavoidable and invincible great power, is effective for all three names. It has been determined that the aforementioned perception has shaped some of the discourses of the authors that they believe will lead Ottoman society and state to salvation.