1960’lı Yıllarda Başlayan Karşı Kültür Hareketlerinin Grafik Tasarıma Yansımaları

Abstract

Toplumda var olan anlayış ve düzene baş kaldırı niteliğinde olan toplumsal, siyasal, kültürel ve sanatsal hareketler “karşı kültür hareketi” olarak adlandırılır. Karşı kültür hareketleri, 60’ların ortalarına doğru belirginleşmiş ve 70’li yılların başında da küresel çapta etkisini göstermiştir. Bu yıllarda Amerika’da savaş karşıtı gösteriler düzenlenmiş, üniversitelerde ayaklanmalar başlamış, feminist ve siyahi hareketler devam etmiş, gençler aktif olarak protestolar düzenlemiştir. Yine aynı tarihlerde Sitüasyonist Enternasyonal’den esinlenen bazı hareketler, Fransa’da Mayıs 68 olaylarını başlatmış ve diğer ülkelerdeki gençleri de etkisi altına almıştır. Karşı kültür hareketleri sanat alanında da kendisini göstermiştir. Bir yandan sanatın toplum üzerindeki etkisinden yararlanırken öte yandan sanatı yönlendirici bir etki meydana getirmiştir. Nitekim dönemin grafik tasarımcıları kültürel ve kamu yararına yapılan işlere yönelmiştir. Üretilen eserlerde genellikle 50’li yılların modernist yaklaşımı reddedilmiş, tasarıma farklı bir anlayış ile yaklaşılmıştır. Bu bağlamda ortaya konulan grafiklerde, bilinen kalıplarının dışına çıkan, farklı bir anlatım dili ve biçimi geliştirilmiş, grafik tasarıma zenginlik katacak önemli eserler üretilmiştir. 1960’lardaki karşı kültür hareketleri grafik tasarım üzerinde derin etkiler bırakmasına rağmen bu etkilerin tasarıma nasıl ve hangi katkıları sağladığı konusu ülkemizde herhangi bir akademik çalışmaya konu olmamıştır. Bu yüzden bu dönemin karşı kültür hareketlerinin günümüz grafik tasarım üzerindeki etkilerinin belirlenmesi, mevcut sanat eserlerinin anlaşılmasında ve yorumlanmasında yeni ufuklar açacaktır. Dolayısıyla bu çalışmanın amacı, 1960’lı yıllarda ortaya çıkan karşı kültür hareketlerinin grafik tasarım üzerindeki katkılarının belirlenmesidir. Bu da o dönemde ortaya konan en dikkat çekici tasarımların analiz edilerek bunlar üzerinde bir genel sonuç çıkarılması suretiyle gerçekleştirilmiştir. Bu çalışma sonucunda, 1960’lı yılların karşı kültür hareketleri ile ortaya çıkan aykırı tutum ve gelenekselden kopuşun, süregelen kalıpların dışına çıkarak ve yeni tasarım yaklaşımları deneyerek grafik tasarım anlayışını değiştirdiği görülmüştür. Bu değişim neticesinde özellikle uluslararası stilin terk edilerek, deneyselliğin ve bireyselliğin ön plana çıktığı yeni görsel biçimlerin benimsendiği anlaşılmıştır. Ayrıca bu çalışma neticesinde grafik tasarımın sosyal olayların birer hareket haline gelmesinde etkin rol oynadığı da ortaya çıkmıştır.

Social, political, cultural and artistic movements that are in the nature of rebellion against the understanding and order in the society are called "counter-cultural movements".Counterculture movements became evident towards the middle of the 60s and had a global impact at the beginning of the 70s. In these years, anti-war demonstrations were held in America, riots began in universities, feminist and black movements continued, and young people actively protested. At the same time, some movements inspired by the Situationist International started the May 68 events in France and influenced young people in other countries. Counterculture movements have also shown themselves in the field of art. While benefiting from the effect of art on society, it also created a guiding effect on art. As a matter of fact, the graphic designers of the period turned to works done for cultural and public benefit. In the works produced, the modernist approach of the 50s was generally rejected and the design was approached with a different understanding. In the graphics produced in this context, a different expression language and form, which goes beyond the known patterns, has been developed, and works that will add a different richness to the graphic arts have been produced. Although the counterculture movements in the 1960s had profound effects on graphic art, the issue of how and what contributions these effects made to design has not been the subject of any academic study in our country. Therefore, determining the effects of the counterculture movements of this period on today's graphic arts will open new horizons in the understanding and interpretation of existing works of art. The aim of this study is to determine the contributions of the counterculture movements that emerged in the 1960s on graphic design. This was achieved by analyzing the most remarkable designs that were revealed at that time and drawing a general conclusion based on them. As a result of this study, it was seen that the contrary attitude and break with the traditional that emerged with the counterculture movements of the 1960s changed the understanding of graphic design by breaking out of the ongoing patterns and trying new design approaches. As a result of this change, it was understood that the international style was abandoned and new visual forms in which experimentation and individuality came to the fore were adopted. In addition, as a result of this study, it has been revealed that graphic design plays an active role in turning social events into movements.