Fezâil-i Cihâd Mecmuası’ndan II. Viyana Seferine Bakmak: Dördüncü Mehmed’in Nemçe Seferi Menzilnâmesi ve Osmanlı Ordusu

Abstract

Menzil; posta teşkilatının, ordunun, hacıların ve seyyâhların yol üzerinde konaklama için kullandıkları yerleşim yerlerini veya yerleşim yerleri dışında kurulan coğrafi alanları ifade eder. Osmanlı İmparatorluğu, payitaht İstanbul’a bağlanan yol ağı üzerinde faklı amaçlara hizmet eden menziller kurmuştur. Bunların içinde sefer esnasında ordunun takip ettiği güzergâh üzerinde kurulan menziller oldukça önemlidir. Sefere giden ordunun belli mesafe kat ettikten sonra istirahat ettiği, iaşe ihtiyaçlarını karşıladığı bu menziller su yollarına yakın kurulur ve her seferin güzergâhına göre belirlenirdi. Sefer güzergâhları üzerindeki bu menziller; isimleri, coğrafi konumları, fiziki ve mimari özellikleri, birbirlerine olan mesafeleri ve menzilleri birbirine bağlayan yolların durumu gibi hususlar bağlamında çok sayıda eserlere konu olmuş ve bir Osmanlı sefer menzilnâmeleri literatürü ortaya çıkmıştır. Kanuni Sultan Süleyman döneminde 1529 yılındaki Viyana Seferi’ne çıkan Osmanlı ordusu bu seferden yüz elli dört yıl sonra 1683’te IV. Mehmed döneminde tekrar Viyana kapılarına dayanmıştır. İlk sefer esnasında ordunun takip ettiği güzergâh Feridun Bey’in Münşeâtü’s-Selâtîn eserinde, ikinci sefer esnasında takip edilen güzergâh ise Teşrifatçıbaşı'nın Vekâyi-i Beç eserinde ve Silâhdâr Mehmed Ağa’nın Zeyl-i Fezleke’sinde (Silâhdâr Târihi) detaylı olayları ile ele alınmıştır. II. Viyana Seferi menzillerinin Edirne’den Belgrad’a kadar olan kısmı ise Süleymaniye Yazma Eserler Kütüphanesi’ndeki bir mecmuada (Fezâil-i Cihâd Mecmuası) müstakil bir menzilnâme olarak yer almaktadır. Menzillerin isimleri, mesafeleri ve tafsilatlarının yer aldığı bu menzilnâme kapsamında kaleme alınan bu çalışmada mecmuadaki müstakil menzilnâmeden yola çıkarak II. Viyana Seferi’nde ordunun takip ettiği güzergâh üzerindeki menziller Silâhdar Târihi ile mukayeseli bir şekilde ele alınmış olup Osmanlı ordusunun İstanbul’dan Viyana’ya kaç günde eriştiği, hangi menzillerde konaklayarak ilerlediği, menzillere varış tarihleri ve güzergâhtaki menzillerin hangi coğrafi şartları taşıdığı hususlarına cevaplar aranmıştır. Ayrıca çalışmada Belgrad’dan Viyana’ya olan menziller Vekâyi-i Beç ve Silâhdâr Târihi’nden alınarak okuyuculara ve araştırmacılara tüm menziller hakkında bir çerçeve sunulmuştur. Menzilnâmenin sonunda II. Viyana Seferi’ne katılan Osmanlı ordusuna dair sayısal veriler yer almaktadır. Bu veriler de sefer bağlamında çalışmaya dahil edilmiştir.

Menzil (halting place) refers to the settlements or the geographical regions used by the postal organization, the army, pilgrims and travelers for accommodation on the way. The Ottoman Empire established menzils serving different purposes on the road network connecting to Istanbul, the capital. Among these, the menzils established on the route followed by the army during campaigns are very important. These places, where the army rest after traveling a certain distance and met its needs, were established close to the waterways and determined according the route of each campaign. Menzils on the campaign routes have been the subject of many works in the context of issues such as their names, geographical locations, physical and architectural features, distances to each other and the condition of the roads connecting them. Thus a literature of Ottoman campaign menzilnâmes emerged. During the reign of Suleiman the Magnificent, the Ottoman army embarked on the Vienna Campaign in 1529. One hundred and fifty-four years after this campaign, in 1683,it reached the gates of Vienna again during the reign of Mehmed IV. The route followed by the army during the first campaign is described in Feridun Bey’s Münşeâtü’s-Selâtîn. The route followed during the second campaign was covered in detail in the Vekâyi-i Beç and Zeyl-i Fezleke (Silâhdâr Tarihi) of Silâhdâr Mehmed Ağa. The part of the Second Campaign for Vienna menzils from Edirne to Belgrade is included as a separate menzilnâme in a journal in the Süleymaniye Manuscripts Library. (Fezâil-i Cihâd Mecmuası)In this study, this menzilnâme, which includes the names, distances and details of the menzils, has been evaluated. Based on the separate menzilnâme in the journal the menzils on the route followed by the army in the Second Campaign for Vienna are discussed in a comparative way with Silahdâr Tarihi. Answers were sought to the questions of how many days the Ottoman army reached Vienna from Istanbul, at what distances it advanced, the dates of arrival at the destinations and the geographical conditions of the destinations on the route. In addition, in the study, the halting places from Belgrade to Vienna were taken from the Vekâyi-i Beç and Silahdâr Tarihi and a framework was presented to the readers and researchers about all the menzils. At the end of the Menzilnâme, there are numerical data about the Ottoman army that participated in the Vienna Campaign. These data were also included in the study.