تصوُّرٌ مُقتَرَحٌ لمقرَّرِ مادَّة الكَفَاءةِ اللُّغويّةِ في بَرامجِ إِعدَادِ باحِثِي تَعلِيمِ العَربيّة للنَّاطِقِين بِغَيرِها وخُبَرائِها

Abstract

تهدِفُ هذه الورقة إلى تقديم تَصوُّر لمقرَّر مادَّة )الكَفَاءة اللُّغويّة( من حيثُ أهداف المادَّة وخُطّتِها التَّدريسيّة وأنشطتِها ومراجعِها المُقترَحة. ويأتي هذا العملُ تلبيةً لحالة الاهتمام المتزايد بالأُطُر المَرْجِعيّة لِلكَفاءة اللُّغويّة، والتي تظهر في كَثرة المحاضرات والدَّوَرَات والمقالات عنها، وفي اهتمام العديد من الباحثين بِبناءِ بحوثِهم في ضَوْء تلك الأُطُر، ورغبة المؤلّفين في ضَبطِ مناهجهم وموادِّهم التّعليميَّة وَفْق مُستوياتها. من خلال المراجعة الدقيقة والواسعة للأدبيَّات المتعلّقة بموضوع الكَفَاءة اللُّغويّة وَجدَ البحث أنَّ هناك أبعادًا ثلاثة له؛ الأوّل: يتعلّق بمصطلحات المجال التي يشوبُها الغموض والارتباك على مدارِ السبعين عامًا الماضية؛ حيثُ قد يَعني المصطلح الواحد أكثر من معنى حسبَ المتكلِّم وزمنه، وفي الوقت نفسِه قد يكون للمفهوم الواحد أكثر من مصطلح، البُعد الثَّاني: هو النَّماذج اللُّغويّة التي تعبِّر عن تصوُّر أصحابها لما يحتاجه الإنسان ليفهمَ لغةً ويستعملها، البُعد الثالث: هو الأُطُر المَرْجِعيّة لِلكَفاءة اللُّغويّة، تلك الأُطُر التي ظهرت تلبيةً لحاجة المَعنِيين بالِلُّغات لمقاييس معياريّة يمكِنُ تحديد درجة الكَفَاءة اللُّغويّة للأفراد في ضَوْئها، وتعدَّدت تلك الأُطُر على مدار العقود السّبعة الماضية وجاء كلٌّ منها ليعمل في سياق مُحدَّد. كما أنَّ هناك دعواتٍ لبِناء إطار مرجعيٍّ عربيٍّ يليق بالعربية وأهلِها، وبالفعل بدء الباحثون يقدِّمون تجاربهم البحثية في هذا المِضمار. وقد حاول هذا البحث أن يُسهِم في تعميق فَهم قَضية الكَفَاءة اللُّغويّة ونماذجها وأُطُرها بين المهتمِّين وذلك عبر اقتراحِ تصوُّر تفصيليٍّ لمقرَّر مادَّة تُدرَّس في برامج الدِّراسات العُليا المَعنيَّة بتأهيل الباحثين والخُبراء في مجالِ تعليم العربيّة للناطقِين بغيرِها.

Bu makale hedefleri, öğretim planı ve etkinlikleri ile önerilen kaynaklar açısından, “Dil Yeterliliği” dersinin müfredatına dair bir çerçeve sunmayı hedeflemektedir. Bu çalışma alana dair çok sayıda konferans, kurs ve makalenin varlığıyla da görünür hale gelen, dil yeterlilik standartları konusuna artan ilgiye; birçok araştırmacının araştırmalarını bu standartlar ışığında geliştirme noktasında gösterdikleri özene; yazarların eğitim yöntemlerini ve materyallerini seviyelere uygun bir şekilde düzenleme isteklerine bir cevap niteliğindedir. Dil yeterliliği konusunda var olan literatürün kapsamlı ve dakik bir şekilde incelenmesi neticesinde bu konunun üç boyutu olduğu görülmüştür. Bahsi geçen bu boyutlardan ilki, son yetmiş yıl boyunca belirsizlik ve kapalılık ile karmaşanın hakim olduğu alan terminolojisi ile ilgilidir. Zira bu zaman diliminde tek bir terim, konuşan kişiye ve dönemine göre birden fazla anlam ifade edebilmekteydi. Aynı zamanda bir kavram için birden fazla terim de bulunabilmekteydi. Ele aldığımız konunun ikinci boyutu, bireyin bir dili anlaması ve kullanması için ihtiyaç duyduğu gereksinimlere yönelik olarak o dili konuşanların tasavvurunu ifade edip ortaya koyan dil modelleri ve örneklemeleridir. Konunun üçüncü ve son boyutunu ise dil yeterliliğinin kaynak çerçeveleri oluşturmaktadır. Bu çerçeveler, dillerle ilgilenen bireylerin dil yeterliliğini ölçmek için standart ölçeklere olan ihtiyaçlarına yanıt olarak ortaya çıkmış ve son yetmiş yılda çoğalmıştır. Bahse konu olan bu çerçevelerden her biri, belirli bir bağlamda kullanılmak üzere ortaya konulmuştur. Günümüzde Arapçaya ve bu dili konuşan insanlara uygun bir kaynak çerçeve geliştirme çağrıları yapılmaktadır. Araştırmacılar da fiili olarak bu alandaki araştırma deneyimlerini sunmaya başlamışlardır. Bu çalışma, alanla ilgili kimseler arasında dil yeterliliği meselesinin, örneklerinin ve çerçevelerinin derinlikli bir şekilde anlaşılmasına katkıda bulunmayı hedeflemektedir. Bu amaçla “Arap olmayanlara Arapça öğretimi” alanındaki araştırmacı ve uzmanların eğitilmesi ve uzmanlaştırılması ile ilgilenen yükseköğrenim programlarında okutulmakta olan bir ders müfredatına dair detaylı bir kavramsallaştırma önerisi yapılmaya çalışılacaktır.

The purpose of this paper is to present a syllabus of the Language Proficiency course in terms of objectives, teaching plan, activities, and suggested references. This paper responds to the growing interest in proficiency frameworks. As a result of the proficiency literature revision, the research determined that there are three main dimensions to consider. The first is the terminology of the field that has been tainted by ambiguity and confusion over the past 70 years. The second dimension of this topic is that existing proficiency models reflect their individual authors’ concepts regarding what humans need to understand and communicate in language, too closely. The third dimension is the framework that emerged in response to the need of foreign and second language stakeholders for standard scales to measure individuals’ language proficiency. Those frameworks have become numerous over the past seven decades, and each was developed to work best in a specific context. There are also calls to develop a scale for Arabic that befits the language and those who speak it. This paper has attempted to contribute to deepening the understanding of the issue of proficiency and its models and frameworks among those interested, by proposing a detailed conceptualization of a course to be taught in graduate programs concerned with qualifying researchers and experts in our field of teaching Arabic.