Rabatak ve Orhon Yazıtlarının Karşılaştırmalı Anlam Alanı İncelemesi

Abstract

Tarihî dönem Eski Türk ve Orta İran dilleri üzerinde bugüne kadar yapılmış adbilimsel incelemelerden farklı olarak bu çalışma, Rabatak ve Orhon yazıtlarında şah ve kağanlara atfedilen söz varlığının karşılaştırmalı anlam alanı incelemesini içermektedir. Çalışmanın “Giriş” bölümünde, kuramsal çerçeveyi belirleyen anlam alanı terimi tanımlanmış; Baktriyalılar ve Türkler arasındaki erken dönem temaslara dikkat çekilmiştir. “İnceleme” bölümünde şah ve kağanları tanımlayan sözcükler ve söz öbekleri “soyut kavramlar”, “mensubiyet” ve “yöneticilik vasıfları” anlam alanları içerisinde bir araya getirilmiştir. “Soyut kavramlar” anlam alanında şah ve kağanları ilahî bir güçle ilişkilendiren söz varlığı; “mensubiyet” anlam alanında mensubu olunan toplum ve mensubu olunan ailenin bilgilerini içeren söz varlığı; “yöneticilik vasıfları” anlam alanında ise şah ve kağanların olumlu özelliklerini ifade eden söz varlığı tespit edilmiştir. Çalışmanın sonunda Rabatak ve Orhon yazıtları söz varlığı arasında genel bir karşılaştırma yapılmıştır. Bu karşılaştırmanın sonucunda Rabatak yazıtında şah Kanişka’yı “kendisinde bulunan” özelliklerle tanımlayan söz varlığına karşın, Orhon yazıtlarında Türk kağanları çoğunlukla “halka sağlanan imkânlar” üzerinden tanımlayan bir söz varlığı görülmüştür. Bunun yanında, Rabatak yazıtından farklı olarak Orhon yazıtlarında kadın yöneticileri de tanımlayan söz varlığı dikkat çekmektedir.

Unlike hitherto conducted onomastic studies on the Old Turkic and Middle Iranian languages of historic period, this study includes a comparative semantic field analysis of the vocabulary attributed to shahs and qagans in Rabatak and Orkhon inscriptions. In the “Introduction” section of the study, the term “semantic field”, which outlines the theoretical framework of the study, has been described, and the attention drawn to the early period interactions between the Bactrians and the Turks. In the “Analysis” section, the words and phrases defining the shahs and qagans have been collected under the title of the semantic fields of “abstract concepts”, “connection” and “management qualifications”. It has been determined that there is a vocabulary that associates the shahs and the qagans with a divine power in the semantic field of “abstract concepts”. In the semantic field of “connection”, it has been determined that there is a vocabulary that gives information about the society and family members. Also, in the semantic field of “management qualifications”, a vocabulary that articulates the positive characteristics of the shahs and qagans has been determined to function. In the last part of the study, a comparison has been made between vocabulary of the Rabatak and Orkhon inscriptions. Based on the comparison, it has been observed that the vocabulary in the Rabatak inscription defines “the shah Kanishka” with his self-characteristics whereas the vocabulary in Orkhon inscriptions defines Turkish qagans in terms of the opportunities provided to the public. In addition to this, different from the Rabatak inscription, it has been noted that the Orkhon inscription includes the vocabulary that defines women rulers.