İlimler Tasnifi Literatürleri İslâm Yazmalarının Kataloglanmasında Bir Zemin Sunabilir mi?*

Abstract

Emevîlerden itibaren İslâm hanedanları döneminde eserlerin kütüphanelerde hangi kriterlere göre ayrıştırılıp dizildikleri bir İslâm kültür ve bilim tarihi problemi olarak araştırılmayı hak etmektedir. Fakat XVI. yüzyıl öncesi yazma eser koleksiyonları ve kütüphaneleri hakkında bu tartışmayı doyurucu bir şekilde yapmak için yeterli verilere sahip olduğumuzu söylemek güçtür. Buna karşılık özellikle XVI. yüzyıl ve sonrasındaki yazma eser koleksiyonları ve kütüphaneleri için bu problemi daha derinlikli bir şekilde tartışabilecek kaynakların elde olduğunu ifade edebiliriz. Bu yazıda öncelikle ilk asırlardan XV. yüzyıla kadar İslam kütüphanelerinde eserlerin nasıl tasnif edildikleri hakkında kısa bir tartışma yapacağız. Ardından XVI. yüzyıldan XIX. yüzyıl sonlarına kadar Osmanlı yazma eser kütüphaneleri vakfiyeleri, defterleri ve fihristlerinden hareketle eserlerin nasıl tasnif edildikleri sorununa odaklanacağız. Daha çok ilimlere göre yapılan tasnifin işlevselliğini ve dakikliğini sorgulayacağız. Özellikle XIX. yüzyıldan itibaren yapılan kataloglarda ve günümüzde devam etmekte olan kataloglama çalışmalarında eserlerin ait oldukları ilim dallarına göre tasnif edilmesinde takip edilen bir ilimler tasnifi anlayışının olup olmadığını, varsa hangi kriterlerin göz önünde bulundurulduğunu tartışacağız. Son olarak yazma eser kütüphanelerindeki eserler için konularına göre yapılacak bir sınıflamada ya da konu başlığı belirleme hususunda takip edilecek sistematik bir ilimler tasnifi modelinin imkanını okuyucuların dikkatlerine sunacağız.

It deserves to be investigated as a problem in the history of Islamic culture and scien ce, according to which criteria the books were sorted and arranged in libraries during the Islamic dynasties starting from the Umayyads. But it is difficult to say that we have suffi cient data to make this discussion satisfactorily about manuscript collections and libraries before the 16th century. On the other hand, we can state that there are resources that can discuss this problem in a more in-depth way, especially for manuscript collections and libraries of the 16th century and later. In this article, we will first make a short discussion about how works were classified in Islamic libraries from the first centuries to the 15th century. Then, we will focus on the problem of how manuscripts were classified based on the Ottoman manuscript libraries’ foundation certificates and catalogs from the 16th century to the end of the 19th century. We will question the functionality and preciseness of the classification, which is mostly made according to the sciences. We will examine whether there is an understanding of classification of sciences that is followed in the classification of books according to the branches of science they belong to, especially in catalogs made since the 19th century and in cataloging studies that continue today, and if there is such an understanding, we will discuss which criteria are taken into consideration. Finally, we will present to the attenti on of the readers the possibility of a new systematic model of classification of sciences to be followed in the classification of manuscript libraries according to their subjects.