Osmanlı Kudüs’ünde İdari Dönüşüm: Yönetim ve Mülkiyet (1872-1917)

Abstract

Kudüs Osmanlılar tarafından 1516’da hakimiyet altına alınışından 1917’ye kadar farklı süreçlerden geçti. İlk yüzyılda büyük oranda Osmanlılaştırma politikaları hakim olmuşken sonraki yüzyıllarda merkez ile irtibatı güçlü yerel dinamiklerin toplumsal hayatta ön planda olduğu farklı dönemler yaşandı. Kavalalı Mehmet Ali Paşa’nın isyan ederek 1830-1840 yılları arasında bölgeyi kontrolü altında bulundurması yeni bir süreci başlattı. Merkezi kontrolü yeniden kurumsallaşma yoluyla sağlamaya yönelik olan Tanzimat döneminde pek çok alanda reformlar yapıldı. Kudüs için bu merkezileşme 1872’de müstakil mutasarrıflık statüsünün tanınmasıyla daha da perçinlendi. Mutasarrıflık yönetimi artık arada valiler olmadan her meselede doğrudan Bâbıâlî’deki muhataplarıyla irtibat kurmaya ve merkezin onayı olmadan rutin işlemler dışında adım atamamaya başladı. Kaza ve nahiye teşkilatlarının gelişmeye devam etmesiyle Kudüs taşrasının kurumsallaşması ilerletildi. Böylece 1840’larda Tanzimat reformlarıyla başlatılmış olan kurumsallaşma ve modernleşme ayakları üzerine oturan merkeziyetçilik, 20. yüzyılın başlarında zirvesine ulaşmış oldu. Bu tezde 1872’den 1917’ye kadar olan süreçte Kudüs mutasarrıflığının idari yapılanmasındaki dönüşüm süreci incelenmektedir. Bu süreç durağan bir süreç olmayıp geçmişle arasında çok sıkı bağlara sahip olmasından dolayı, konular ele alınırken kurumsal yapının tarihi arka planlarına da değinilmiştir. Tez temelde Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi belgeleri ve Tapu ve Kadastro Genel Müdürlüğü Kuyud-ı Kadime Arşivi zabıt kayıt defterlerine dayanmaktadır.

Jerusalem went through different processes from its domination by Ottoman rule in 1516 to 1917. While Ottomanism policies were dominant in the first century there were different periods in the following centuries that local dynamics were at the forefront of social life which have strong connection to the center. A new period started when Mehmed Ali Pasha revolted and dominated the district between 1830-1840. During the Tanzimat period which aimed to restore central control by means of institutionalization, reforms were made in many field. This centralization was further strengthened by giving “the status of independent district” (mustakil mutasarriflik) to Jerusalem. The administration of the mutasarriflik began to contact directly to their interlocutors in Sublime Porte whitout governers in between and could not take action in imortent matters other than routine procedures without approval of the Sublime Porte. By the development of the kaza and nahiye organizations, the institutionalization of the country of Jerusalem improved. Thus, the centralizatin began with Tanzimat, increased in early 20th century. Within this study, the transformation process in administrative structure of the Jerusalem mutasarriflik from 1872 to 1917 is examined. This is not a stationary process and have a connection with its past. Thus, while discussing the subjects, we mentioned historical background of the institutional structure. This study mainly based on two main sources both Ottoman Archive documents and tapu deed register books.