Taş Üstüne Yazı Yazmak: Osmanlı’da Matbaa Hattatlığı (1831-1928)

Abstract

Bu makale, Osmanlı’da matbaa hattatlarının harf devrimine kadarki serencamını ele almaktadır. Taşbaskının Osmanlı topraklarında kullanılmaya başlanması ile matbaalarda ihtiyaç duyulan hattatlar büyük matbaalarda kadrolu personel, küçük matbaalarda ise parça başı yazılar yazarak matbuat alemine dahil olmuştur. Taş baskının ilk yıllarında müstakil hattatlara yazı başına iş yaptırılırken zaman içinde matbaalar hattat da istihdam etmeye başlamışlardır. Yüzyıl sonuna doğru Mushaf basımı başta olmak üzere önemli ve yaygın baskıların devreye girmesi yanında klişeye yazı yazma ile beraber fatura, defter, kartvizit gibi yeni matbu türlerin yaygınlaşması ile beraber hattatların iş alanları da genişlemiş ve hattatlar müstakil yazı evleri açmaya başlamıştır. Bu gelişmelerin II. Meşrutiyet sonrasında matbuat kapitalizminin gelişimini teyit ettiği ve matbaa hattatları da yeni piyasanın önemli bir aktörü oldukları vurgulanmaktadır.

This article aims to explore the history of scribes in the printing world. Scribes of printers were first needed with the using of lithography in the Ottoman World and by the time they became an actor of printing and publishing world. Printing clerks were first needed in the Ottoman world with the use of lithography, and in time they became an actor in the world of printing and publishing. Although they initially wrote books for lithographic printers, as new printing techniques develop, they wrote not only books but also business cards, invitations, company invoices, etc. Scribes of printers entered the market as freelance workers, then took permanent positions in printers and in the 20th century they opened calligraphy stores for printers but their story ended with language reform in 1928. It is emphasized that the development of printing capitalism after 1908 and that scribes became important actors in the new market.