حاشية سيف الدين الأبهري على شرح العضد لمختصر ابن الحاجب لسيف الدين أحمد الأبهري )ت: 088 ه / 7931 م( تحقيق ودراسة الجزء الأوَّل منه: من المقدمة إلى مبحث "طريق معرفة اللغة" محمد عثمان أوغلو

Abstract

إن الغرض الذي دفع للتحقيق هذه الحاشية هو أهمية هذه الحاشية التي انتشر العزو إليها في بطون الكتب الأصولية عامة وعند الشافعية خاصة، واعتمادها على أمهات المراجع في الفقه، وأصوله، والمنطق، واللغة. ومن أسباب أهمية هذه الحاشية واختلافها عن غيرها من الحواشي ومميزاتها ; أنها أشبه ما تكون بموسوعة أصولية، ككشف الأسرار لعبد العزيز البخاري وغيره، وكذا التكامل العلمي في هذه الحاشية حيث جمع بين الأصول والمنطق، والنحو والصرف والبلاغة، إضافة إلى العلوم الأخرى، وموضوعية المؤلف، فمع أنه شافعي المذهب إلا أنه أثناء مناقشته للمسائل يميل إلى ترجيح المذاهب الأخرى إن أيَّدها الدليل. ثم أردت من خلال دراستي هذه إظهار هذا المخطوط العلمي إلى المكتبات ونشره، وإحياء للعقل العلمي الإسلامي في التفكير والتأليف الدقيق العلمي المنطقي، والتعامل مع علمي أصول الفقه والمنطق ح بح يرفية.

El-Ebherî’nin bu haşiyesi, genel olarak usûl kitaplarında ve özel olarak Şâfiîler nezdinde yaygın bir şekilde kendisine atıf yapılan bir eser olduğu gibi, dil, mantık, fıkıh ve fıkıh usûlünün yetkin eserlerine dayanması hasebiyle kıymeti haizdir ve tam da bu sebeple tarafımdan tahkik ve tahlile konu edilmiştir. Bu haşiyenin ehemmiyeti ve alâmet-i farîkalarından bir diğeri de Abdülaziz El-Buhari'nin Keşfü’l-Esrâr’ı ve benzeri eserler gibi daha ziyade bir usûl ansiklopedisi hüviyeti arz etmesidir. Ayrıca, usûl ve mantık, nahiv, sarf ve belâgat ilimlerinin yanısıra diğer ilimlerin bir arada anlamlı bir bütün halinde harmanlanması, bu haşiyenin ilmî cihetten eriştiği zirveyi göstermektedir. El-Ebherî Şâfiî olmakla birlikte meseleleri ele alırken daha kuvvetli bir delile tesadüf ettiği takdirde diğer mezheplerin tercihlerine meyletmekten de geri kalmamıştır. Bu çalışma vesilesiyle bahse konu eserin yazma nüshasının tahkik ve tahlilinin akabinde neşri amaçlanmış, ayrıca İslâmî ilimlerde bilimsel zihniyetin düşüncede ve telifte ihyası hedeflenmiş, yanısıra usûl-i fıkıh ve mantık ilimlerini mahirane bir surette ele almak gayesi güdülmüştür.

Since al-Abharī’s Hashiyah on Ijī’s Sharh of Ibn Hajib’s Mukhtasar is a widely cited source in the classical works on uṣūl al-fiqh in general and among Shāfiʿī scholars in particular, besides it relies on the principal works of linguistics, logic, fiqh, and uṣul al-fiqh, it deserves to be studied thoroughly, so I decided to partake in the critical edition of such a seminal work for my dissertation thesis. Another of the importance of this Hashiyah is that it is more like Abdul ʿAzīz al-Bukharī's “Kashf al-asrār” and similar works, it is more like an uṣūl al-fiqh encyclopedia. Moreover, the blending of the uṣūl al-fiqh and logic, syntax, morphology and rhetoric, as well as other sciences together into a meaningful whole shows the peak that this gloss has reached from a scientific perspective. Although al-Abharī is a Shafi'ī, he also did not hold back from preferring other schools if he happened to have stronger evidence. This study aims to publish the manuscript of the work in question after an investigation and analysis. Additionally, it was aimed to improve a scientific mind in Islamic sciences in thought and writing, as well as to cover the sciences of uṣūl al-fiqh and logic in a skillful manner.