Kutadgu Bilig’de Dil ve Düşünce İlişkisi

Abstract

Kutadgu Bilig, Türk dilini ve Türk toplumunu temsil eden önemli bir eser olarak kabul edilmektedir. Bu tez çalışması, Kutadgu Bilig adlı eserde dil ve düşünce arasındaki ilişkiyi dilbilim ilkelerini kullanarak tahlil etmeyi ve günümüzde dilbilimsel terimlerle temsil edilen fikirlerin Kutadgu Bilig'de Yûsuf Has Hâcib tarafından ortaya atıldığını göstermeyi amaçlamaktadır. Araştırmanın en temel kaynakları, R.R. Arat’a ait Kutadgu Bilig çevirisi ile M. Kaçalin'e ait Kutadgu Bilig’in metin neşridir. Kutadgu Bilig'de dil ile düşünceye bağlı fikirlerin yer aldığı tespit edilen beyitlerin sayısı ise 140’tır. Bu çalışma, temelde dil ve söz arasındaki ayrımı, düşünce kavramını ve dil ile düşünce arasındaki ilişkiyi içermektedir. Çalışmanın teorisi, Kutadgu Bilig'de dilin, bir biliş kaynağı olarak ele alınması ve kişinin dünya görüşünü etkilemesidir. Bu çalışmanın önemi, Kutadgu Bilig'in dilbilimsel analizine ve eserin yazıldığı dönemdeki Türk düşünce yapısının anlaşılmasına katkı sağlamasıdır. Bu araştırma, Kutadgu Bilig'de anlatılan dil ve düşünce sistemini, dilbilimcilerin görüşleri ve dilbilim kavramları temelinde incelerken beyitleri Saussure'ün dil-söz ayrımı, Sapir-Whorf hipotezi, Chomsky'nin derin-yüzey yapı ayrımı ve Humboldt'un dilin bir eylem olduğu fikri ile ilişkilendirmektedir. Tezde Yûsuf Has Hâcib’in, insanların dünyayı algılamalarında ve bilişsel süreçlerinde dilin rolü ile ilgilendiği sonucuna ulaşılmaktadır. Yûsuf Has Hâcib bir toplumun kültürünün, dünya görüşünün, yaşam felsefesinin ve inançlarının, toplumun yaşam tarzına yansımasıyla dilin şekillendiğini ortaya koymaktadır. Aynı zamanda dilin, düşünceyi ortaya çıkaran bir unsur olduğunu vurgulamakta ve dil ile akıl ve bilgi arasında bir bağlantı olduğunu belirtmektedir. Bu tezden, Kutadgu Bilig’in beyitlerinde dilin hem bir kişinin düşüncesini, davranışını ve karakterini belirleyen hem de bir ulusun düşünce tarzını ve karakterini etkileyen bir şey olduğu sonucu çıkarılmaktadır.

Kutadgu Bilig is regarded as an important work that represents the Turkish language and society. The purpose of this thesis is to use linguistic principles to evaluate the link between language and mind in the literary work. In this thesis work, In this thesis work, proving that the concepts represented by modern linguistic terminology were proposed by Yûsuf Has Hâcib in Kutadgu Bilig. R.R. Arat's translation of Kutadgu Bilig and M. Kaçalin's edition of the text are the key sources for this study. It has been found that Kutadgu Bilig has 140 poems that include notions about language and mind. The distinction between language and speech, the notion of thinking, and the link between language and thought are the primary focus of this research. This study's theoretical approach holds that language in Kutadgu Bilig is a cognitive source that shapes an individual's worldview. The importance of this research rests in its contribution to the linguistic analysis of Kutadgu Bilig and the comprehension of Turkish thinking structure at the time it was written. The language and mental system represented in Kutadgu Bilig is investigated in this study in connection to linguists' perspectives and linguistic notions. The poems are linked to Saussure's separation between language and speech, the Sapir-Whorf theory, Chomsky's distinction between deep and surface structure, and Humboldt's view that language is an activity. It may be inferred that Yûsuf Has Hâcib is interested in the role of language in human perception and cognition. He emphasizes that a society's culture, worldview, philosophy of life, and beliefs shape language, which shapes the society's lifestyle. Furthermore, he emphasizes the role of language in revealing cognition and establishing a link between language, mind, and knowledge. This thesis indicates that language is significant in forming not only an individual's thoughts, actions, and character, but also the thought style and character of a nation in the poems of Kutadgu Bilig.