Topkapı Sarayı Haremindeki Hünkar Sofası ve Çevre Yapılarının Yapısal ve Dekoratif Dönüşümlerinin İncelenmesi

Abstract

İstanbul sahip olduğu eşsiz mimari dokusu ve stratejik konumu gereği fetihle birlikte Osmanlı İmparatorluğunun yönetim yeri olmuştur. Fatih Sultan Mehmet ilk olarak Eski Sarayı yaptırmış ve ikamet etmiştir. 15.yüzyıl sonlarında ise İstanbulun her noktasına hakim, Marmara Denizi, Boğaziçi ve Haliç arasında kalan bölgede yeni bir saray (Topkapı Sarayı) inşa ettirmiştir. Hanedanın ikametgahı ve devletin yönetim yeri olarak 19. yy ikinci yarısına kadar yaklaşık dört yüzyıl, yirmi dört farklı padişah tarafından ikametgah olarak kullanılmıştır. Topkapı sarayı’nda Birun, Enderun ve Harem bölümleri vardır. Topkapı Sarayının en özel mekanı Harem bölümüdür. Harem, Saray’ın ikinci ve üçüncü avlu sınırları arasında Haliç cephesinde yer almaktadır. Harem Padişah’ın ve ailesinin yaşadığı özel bir bölümdür. Ayrıca haremde, Valide Sultan, Cariyeler, İkballer, Hasekiler, Karaağalar, Ustalar, Kalfalar gibi sınıflar yaşamıştır. Hünkar odaları, harem bölümünün oluşması ve şekillenmesini sağlayan yapılardır. Sultanların değişmesi ve bu değişimle birlikte getirdikleri yeni Harem halkı ve hiyerarşisi, Saray’ın mimarisinde etkili olmuştur. Dönem ihtiyaçlarına göre yapılar eklenmiş, çıkartılmış, onarılmış ya da işlevsel değişiklikler yapılmıştır. Deprem ve yangın gibi afetler sonrasında yapılan onarımlar da Saray’ın yapısal hiyerarşisini ve mimarisini etkilemiştir. Sonuç olarak mekan ilaveleri, mekan işlev değişiklikleri, mekan kayıpları, zorunlu imar faaliyetleri ve yapılan onarımlar harem bölümü mekanlarının yapısal ve dekoratif açıdan değişmesine ve dönüşmesine sebep olmuştur. Harem, padişahların özel yaşam alanı olduğu için tarihsel süreçte gizli tutulmuştur, bu durum mekanların kullanım amaçlarını ve yapılan dönüşüm ve onarımları tespit etmeyi zorlaştırmıştır. Harem bölümü Hünkar’a ait mekanların mimari dönüşümlerinin aydınlatılması amacıyla Hünkar Sofası, III. Murad Odası, III. Selim Odası, III. Ahmed Has Odası, I. Ahmet Has Odası, I. Abdülhamid Odası, III. Osman Taşlığı, III. Osman Köşkü, Hünkar ve Valide Sultan Hamamları ve bu yapıların çevresindeki yapısal dönüşümler incelenmiştir. Tez çalışmam kapsamında, İstanbul’un fethinden başlanarak kronolojik olarak günümüze kadar Topkapı Sarayı Harem Bölümü Hünkar Sofası ve çevre yapılarının varoluşları, geçirdiği işlevsel ve yapısal dönüşümler ele alınmıştır. Yazılı ve görsel (fotoğraf, gravür, vb.) kaynaklardan toplanan bilgiler ışığında, şematik planlarla desteklenerek yapıların tarihsel gelişimleri, mimari özellikleri, yapım, onarım ve restorasyon süreçleri hakkında bilgi verilmiştir.

Due to its unique architecture texture and strategic location, İstanbul became the administrative center of the Ottoman Empire after the conquest. Fatih Sultan Mehmet first built and resided in the Old Plalace. At the end of the 15th century, he had a new palace (Topkapi Palace) built in the region between the Marmara Sea, the Bosphorus and the Golden Horn, which dominates every corner of İstanbul. As the residence of the dynasty and the palace of administration of the stage, it was used as a residence by twenty-four different sultans for about four centuries until the second half of the 19th century. There are Birun, Enderun and Harem sections in Topkapı Palece. The most special place of Topkapı Palace is the Harem section. The Harem is located on the Golden Horn front between the second and third courtyards of the Palace. The Harem is a special section where the Sultan and his family live. In addition, classes such as the Valide Sultan, Concubines, Igbals, Hasekis, Karaagas, Masters and Journeymen lived in the harem. The sultan’s chambers are the structures that provide the formation and shaping of the harem section. The change of the sultans and the new Harem people and hierarchy they brought with tis change were influential in the architecture of the Palace. Buildings were added, removed, repaired or functional changes were made according to the needs of the period. The reconstructions made after disasters such as earthquakes and fires affected the structural hierarcy and architecture of the Palace. As a result, space additions, space functional changes, space losses, compulsory zoning activities and repairs have caused the spaces of the harem section to change and transform in structural and decorative terms. Since the harem was the private living space of the sultans, it was kept secret in the historical process, which made it difficult to determine the purpose of use of the places and the transformations and repairs made. Hünkar Sofası, III. Murad Room, III. Selim Room, III. Ahmed Has Chamber, I. Ahmet Has Chamber, I. Abdulhamid Chamber, III. Osman Tasligi, III. Osman Mansion, Hünkar and Valide Sultan Baths and the structural transformations around these structures were examined. Within the scope of my thesis, the existence, functional and structural transformations of the Topkapı Palace Harem Section, the Sultan’s Sofa and its surrounding structures, are discussed chronologically, starting from the conquest of İstanbul. İn the light of the information gathered from written and visual (photographs, engravings, etc.) sources, information was given about the historical developments, architectural features, construction, repair and restoration processes of the buildings, supported by schematic plans.