إِيجَابِيَّاتُ مَنْهَجِ تَعْلِيمِ الصَّرْفِ العَرَبِي في المدارسِ التَّقْلِيدِيَّةِ العُثْمَانِيَّةِ وَسَلْبِيَّاتُهُ مِنْ وِجْهَةِ نَظَرِ مُعلمي العربية في الجمهورية التركية

Abstract

تتضمن الدراسة مقدمة ومدخلا وثلاثة فصول وخاتمة، وهي تنطلق من سؤال رئيسي مؤداه: ما إيجابيات منهج الصرف العربي في المدارس التقليدية العثمانية وسلبياته؟ وللإجابة عن هذا السؤال عرضت الدراسة في الفصل الأول مفهوم المنهج وأسس بناله ومداخله، وبينت أهمية الصرف العربي المتعلمي العربية من الناطقين بغيرها، وأوضحت صعوباته لديهم، موضحة بعض المعايير التي ينبغي مراعاتها عند بناء منهج لتعليم الصرف العربي للناطقين بغير العربية، وفي الفصل الثاني عملت على وصف منهج تعليم الصرف العربي في المدارس التقليدية العثمانية، من حيث المحتوى وطرائق التدريس ولغته وأوقاته ومخرجات المنهج، للخروج إلى الجوانب الإيجابية والسلبية في هذا المنهج، ثم انتقلت بعد ذلك في الفصل الثالث إلى استطلاع وجهة نظر معلمي اللغة العربية في الجمهورية التركية في إيجابيات وسلبيات منهج الصرف العربي المتبع في المدارس التقليدية العثمانية، وذلك من خلال استبانتين تم إعدادهما وتحكيمهما على يد مجموعة من المختصين في مجال تعليم العربية للناطقين بغيرها. وكان من أهم النتائج التي خرجت بها الدراسة أن منهج الصرف في المدارس التقليدية العثمانية فيه إلى جانب قدرته على ترسيخ القواعد الصرفية في ذهن الدارسين به بعض القصور في تنمية الكفاءة اللغوية اللازمة والمهارات اللغوية الأربع المطلوبة لمتعلمي العربية الناطقين بغيرها، إلى جانب إيجابيات وسلبيات أخرى، وقد اقترحت الدراسة بناءً على ما وصلت إليه من نتائج بعض التوصيات لتطوير منهج الصرف العربي في المدارس التقليدية العثمانية، وأهمها ضرورة العمل على تطوير المنهج بالاستفادة من مدخل المحتوى لبناء المنهج لأنه الأنسب والأشمل.

Çalışma bir önsöz, bir giriş, üç bölüm ve bir sonuç içermekte olup şu temel soru etrafında şekillenmiştir: Osmanlı medreselerinde verilen Arapça sarf müfredatının olumlu ve olumsuz yönleri nelerdir? Bu soruya cevap vermek adına birinci bölümde söz konusu müfredatın mahiyeti, temelleri ve esasları incelenmiş, anadili Arapça olmayanların o dili öğrenirken sarf eğitiminin önemi belirtilmiş, karşılaştıkları zorluklar gösterilmiş ve Arapça öğrenenlere verilecek sarf eğitiminin müfredatı oluşturulurken neleri gözetmek gerektiği açıklanmıştır. İkinci bölümde, içerik, eğitim şekli, eğitim dili, eğitim süreleri ve beslenilen kaynaklar bakımından medreselerde verilen sarf müfredatı açıklanmaya ve böylelikle olumlu ve olumsuz yönler ortaya konmaya çalışılmıştır. Üçüncü bölümde Türkiye Cumhuriyeti’ndeki eğitim kurumlarında görev yapmakta olan Arapça eğitmenlerinin, bu müfredat hakkındaki olumlu ve olumsuz izlenimleri, bizim tarafımızdan hazırlanan ve Arap Dili eğitimi alanında uzmanlaşmış hocalar tarafından hakemliği yürütülen iki anket yoluyla izlenmeye gayret edilmiştir. Çalışmanın ulaştığı en önemli sonuçlardan biri, klasik usuldeki sarf eğitiminin, her ne kadar o müfredatı alan kişide sağlam bir gramer altyapısı oluştursa da, gerekli olan dil edinimini sağlamakta, öğrenciye dört ana dil yeteneğini vermekte bazı kusurları mevcut bulunduğu olmuştur. Çalışma, ulaştığı neticeleri ortaya koyarak klasik usuldeki sarf eğitimi müfredatına bazı geliştirmeler önermiştir. Bunlardan en önemlisi, müfredat oluşturmak üzere en uygun ve kapsamlı olduğu için içerik yönteminden yararlanarak müfredat geliştirmeye yönelik çalışma ihtiyacıdır.

The study consists of a prelude, an introduction, three chapters, and a conclusion. It is based on a main question: What are the advantages and disadvantages of the Arabic morphology approach in the Ottoman traditional Madrasas? To answer this question, the study presented in the first chapter the concept of the curriculum, its construction and its approaches, the importance of Arabic morphology for non-native Arabic learners, and explained its difficulties for them, explaining some criteria that should be considered when building a curriculum to teach Arabic morphology to non-Arabic speakers. The second chapter describes the curriculum of teaching Arabic morphology in the traditional Ottoman Madrasas, in terms of content, teaching methods, language of teaching, teaching times, and curriculum outputs, to come out with the pros and cons aspects of this curriculum. The third chapter moves on to surveying the opinions of Arabic language teachers in the Turkish Republic about the pros and cons of the Arabic morphology approach followed by the Ottoman traditional Madrasas, through preparing two questionnaires that were judged by a group of specialists in the field of teaching Arabic to non-native speakers. One of the most important results of the study was that the morphological curriculum in the Ottoman traditional Madrasas, in addition to its ability to consolidate morphological rules in the minds of its students, had some shortcomings in developing the necessary linguistic competence and the four main linguistic skills required by non-native Arabic learners, along with other pros and cons. Based on the above results, the study suggests some recommendations for the traditional Ottoman Madrasas, required to develop the Arabic morphology curriculum. The most important of which, is the need to develop the curriculum to be based on the “content approach”, as it is the most appropriate and comprehensive.