الشواهد الشعرية في شرح شذور الذهب لابن هشام (دراسة أدبية)

Abstract

تناولت الدراسة الشواهد الشعرية في كتاب "شرح شذور الذهب في معرفة كلام العرب" لابن هشام

ت (761هـ / 1360م) تناولا أدبيا، وقامت على أربعة فصول، يسبقها مدخل، ويليها عالمة، ثم ثبت

المصادر والمراجع

جاء في مدخل الدراسة التعريف بكتاب شرح شذور الذهب وصاحبه، والشاهد الشعري ووضعيته ل الكتاب، ركز الفصل الأول على شعراء الشواهد الشعرية من حيث طبقاتهم ونسبة الشواهد إليهم وبين أن بعضهم من الجاهليين، وبعضهم من المخضرمين، وبعضهم من الإسلاميين، وقليلا منهم من المولدين، وأن منهم المجاهيل ومنهم المعروفين، وبين الفصل الثاني معاني الأغراض الشعرية في الشواهد وهي تسعة أغراض الفخر، والهجاء، والغزل والحكمة، والمديح، والرثاء، والوصف، والاعتذار، والعتاب وبين أن هذه المعاني جاءت ملائمة في أغلبها للغرض التعليمي الذي وضع الكتاب لأجله، وكشف الفصل الثالث عن التشكيلات اللغوية والموسيقية البنية الشواهد الشعرية، فمن الناحية اللغوية بينت الدراسة التشكيل بأزمنة الأفعال المتنوعة الماضية والمضارعة والأمر والمبني للمجهول، وبينت التشكيل بالمحسنات المعنوية خاصة: الطباق والمبالغة ومراعاة النظير، ومن الناحية الموسيقية تناولت التشكيل بالمحسنات اللفظية خاصة رد الأعجاز على الصدور والجناس، وتناولت التشكيل بالقواني التي أتى روبها على تسعة عشر حرفا من حروف العربية، وكذلك التشكيل بالأوزان والتي جاءت على أحد عشر بحرا من بحور الشعر العربي، وأظهر الفصل الرابع التصوير الفني للشواهد الشعرية عن طريق دراسة آليات التشكيل هذا التصوير من المجازات اللغوية والعقلية، والتشبيهات المرسلة والمؤكدة والضمنية، والكتابات والاستعارة للمكتبة والتصريحية، ثم الخاتمة وفيها النتائج التي خلصت إليها الدراسة، ويليها التوصيات.

Bu araştırma Abdullâh b. Yûsuf Hişâm el-Ensârî’nin (ö. 761/1360) “Ma'rifetü kelâmü’l-‘arab fî şerhi Şüzûri’z-zeheb” adlı eserindeki şiirlerle yapılan istişhâdları edebî yönden ele almakta olup bir giriş, dört bölüm ve bir hatimeden oluşmakta olup en sonunda da kaynaklara yer verilmiştir. Çalışmanın giriş bölümünde İbn Hişâm ve Şüzûri’z-zeheb adlı eseri tanıtılmış, ayrıca şiirle istişhâd ve mezkûr kitaptaki konumu zikredilmiştir. Birinci bölümde şiirleriyle istişhâd edilen şairler, bunların hayatları ve zikredilen şâhidlerin (şevâhid) onlara nispeti konusuna odaklanılmıştır. Bu şairlerin bir kısmı cahiliye devrinden, bir kısmı muhadramûndan bir kısmı da Müslümanlardan olup az da olsa Müvelledûn denilen Endülüslü şairlerin şiirleriyle de istişhâd edildiği tespit edilmiştir. İkinci bölümde ise şevâhidin şiirsel gayelerinin anlamları izah edilmiştir. Bu gayeler övünme, hiciv, gazel, hikmet, medh, ağıt, vasıf, özür ve kınama olmak üzere dokuz tanedir. Bu anlamların, eğitim-öğretim gayesine uygun olarak yazıldığı ortaya çıkmıştır. Üçüncü bölümde, şiirle istişhâd yapısının dilsel ve müzikal oluşumları açıklanmakta olup dilbilimsel açıdan, geçmiş, şimdiki zaman, emir ve edilgen fiilin kalıpları gibi çeşitli fiillerin yapılışı gösterilmiştir. Tıbâk, mübalağa ve mürâât-ı nazîr gibi anlam güzellikleri; reddü’l-acüz ale’s-sadr ve cinas gibi müzikal yönüyle de sözel güzelliklerinin yapısı gösterilmiştir. Arap şiirindeki vezin yapısı ve on bir tane bahir zikredilmiş olup ayrıca Arap harflerinin on dokuz tanesinde bulunan kafiyeli yapı da açıklanmıştır. Dördüncü bölümde şâhidlerdeki edebî tasvirlerden lügavî ve aklî mecazlar, mecâz-ı mürsel, teşbîh-i müekkede ve zımniye, kinâye, istiâre-i mekniye ve tasrihiye konu edilmiştir. Hatimede ise çalışmanın sonuçları ve ardından öneriler yer almaktadır.

The study dealt with the poetic evidences in the book "Sharḥ Sudhụr al-Dhahab fī maʼrifat Kalām al-Arab" by Ibn Hisham (d. 761 AH) in a literary way, and is based on four chapters, preceded by an introduction, followed by a conclusion, and then comes the sources and references. The introduction to the study stated: Introducing the book Sharḥ sudhụr al-Dhahab and its author, the poetic evidance and its status in the book. The first chapter focused on the poets of poetic evidence in terms of their classes and the ratio of evidence to them, and showed that some of them are from the pre-Islamic, some from who lived through paganism and Islam, some from the Islamists, and a few of them from the Muladís, and that some of them are unknown and some of them are known. The second chapter explained the meanings of poetic purposes in the evidence, which are nine purposes: pride, spelling, flirting, wisdom, praise, lamentation, description, apology, and admonition, and showed that these meanings were mostly appropriate for the educational purpose for which the book was developed. The third chapter revealed the linguistic and musical formations of the structure of poetic evidence. From the linguistic point of view, the study showed the formation in the times of various acts: the past, the present, the imperative and the passive, and showed the formation with meaning enhancers, especially: counterpoint, exaggeration and taking into account the analogy. From the musical point of view, it dealt with the formation with verbal enhancers, especially: the response of putting one of the two repeated words, or homonyms, at the beginning of the paragraph, and the other at the end and alliteration, and dealt with the formation with rhymes that were narrated on nineteen letters of Arabic, as well as the formation with rhythm that came on eleven seas of Arabic poetry. The fourth chapter showed the artistic depiction of poetic evidence by studying the mechanisms of shaping this depiction from linguistic and mental metaphors, transmitted, emphatic and implied similes, metonymy, and metaphor and declarative metaphor. Then the conclusion, which includes the results of the study, followed by the recommendations.