Çandarlı Mahmud Çelebi ve İznik Vakfı

Abstract

Anadolu’daki beyliklerden biri olarak tarih sahnesine çıkan Osmanlı Devleti, büyük bir imparatorluk olma sürecinde güçlü ve vizyon sahibi devlet adamlarıyla siyasi ve iktisadi politikasına yön vermiştir. Kuruluş devrinde bu vazifenin önemli bir kısmını üstlenen Çandarlı ailesi, yaklaşık yüz yıl sultanların hizmetinde yer alan nüfuzlu yöneticiler yetiştirmiştir. Devletin siyasi yönetim sahasını genişletmesinde, teşkilatlanmasında, Osmanlı kimliğinin kentlere yerleşmesinde önemli roller üstlenen bu aile vakıflar yoluyla da toplumda bütünleştirici bir rol üstlenmiştir. Bu bağlamda çalışma, ailenin kurucusu Kara Halil Paşa’nın torunu Çandarlı Mahmud Çelebi’ye odaklanmış ve onun 15. yüzyıla tarihlenen İznik’teki vakıf kompleksinin işlevi değerlendirilmiştir. Cumhurbaşkanlığı Osmanlı Arşivi, Tapu ve Kadastro Genel Müdürlüğü defterleri (TK.GK.d) tasnifinde yer alan 2149 numaralı vakfiye defterinin ana kaynak olarak ele alındığı bu çalışmada, Mahmud Çelebi’nin içinde bulunduğu siyasî, sosyal ve iktisadî şartlar dikkate alınarak sahip olduğu imkânlar ve bunları tasarruf etme yöntemleri araştırılmıştır. Bu amaçla öncelikle Mahmud Çelebi’nin hayatı ile vakfın tesis edildiği yüzyıldaki tarihî çevreye değinilmiş ardından vakfın kuruluş aşaması, yönetimi, personeli, mutfak harcamaları ve gelir kaynakları incelenmiştir. Böylece Osmanlı mimarisinin ilk örneklerini veren Çandarlı ailesinin bir mensubu olan Mahmud Çelebi’nin, vakıf eserleri üzerinden siyasî ve sosyal yapı üzerindeki katkısı anlaşılmaya çalışılmıştır.

The Ottoman Empire, which appeared on the stage of history as one of the principalities of Anatolia, was supported by strong and visionary statesmen in the process of becoming a great empire. The Çandarlı family, which played an important role in the establishment of the empire, raised influential rulers who served the sultans for about one hundred and fifty years. This family, which played an important role in expanding the state’s political administration organization and establishing the Ottoman identity in the cities. It also played a unifying role in society through its foundations. In this context, our study focuses on Çandarlı Mahmud Çelebi, the grandson of the founder of the family, Kara Halil Pasha, and the function of the foundation complex in İznik, which dates back to the 15th century. Using the Waqf Charter Book numbered 2149 in the ‘General Directorate of the Land Registry and the Cadastre of Books (TK.GK.d)’ classification of the Ottoman Prime Ministry Archives as the primary source, this study examines the political, social, and economic conditions in which Mahmud Çelebi lived and evaluated the means he had and the methods he used to save them. To this end, the life of Mahmud Çelebi and the historical environment of the century in which the foundation was established are discussed first, followed by an analysis of the foundation’s establishment, management, personnel, kitchen expenses, and sources of income. In this way, an attempt is made to understand the contribution of Mahmud Çelebi, a member of the Çandarlı family, who provided the first examples of Ottoman architecture to the political and social structure through his philanthropic work.