Bir Örnek Üzerinden Rik’a Yazı Karakterinin İncelenmesi

Abstract

“Bir Örnek Üzerinden Rik’a Yazı Karakterinin İncelenmesi” isimli bu çalışma, rik’a hurufatla ilgili bilgi sunmayı ve bir örnek üzerinden tespit edilen rik’a hurufat nevilerinin ortaya çıkarılmasını amaçlamaktadır. Osmanlı matbaacılığında nesih ve ta’lik yazı karakterlerinden sonra rik’a hurufat imal edilmiştir. Hakkak Haçik Kevorkyan, Mehmed İzzet Bey’in harfleriyle ilk olarak 18 puntoyu, ardından 36 puntoyu üretmiştir. Bir diğer hurufat yapımcısı olan Ohannes Mühendisyan uzun yıllar rik’a hurufat imaliyle uğraşmış ve 24 puntoluk harflerini hazırlamıştır. Teotig’in Dib u Dar adlı kitabında, Kevorkyan’ın 18 punto ve Mühendisyan’ın 24 punto rik’a harfleriyle dizilmiş birer satırlık yazı örnekleri bulunmaktadır. Ancak bunlardan başka hakkak ve punto bilgisi bulunan rik’a hurufat numunelerine rastlanmamıştır. Bu çalışmada, Ali Nazima’nın 1898’de Kasbar Matbaasında basılan Risâle-i Ahlak kitabında, hurufat birleşimlerinde oluşan boşluklardan faydalanılarak rik’a hurufat nevileri tespit edilmiştir. Bu harfler, bilgisayarda tasarım programları kullanılarak belirlenmiş ve bir tablo oluşturulmuştur. Tespit edilen hurufat nevileriyle örneği bulunan Kevorkyan ve Mühendisyan’ın rik’a satırları dizilerek benzerlik ve farklılıkları mukayese edilmiştir. Harf duruşları ve şekilleri açısından Risâle-i Ahlak hurufatı Kevorkyan’ın 18 puntosuyla benzer bulunmuştur. Hat sanatı açısından incelenen rik’a yazının, matbaada kullanımının araştırılması ve Osmanlı matbaasında muhtemel bir rik’a hurufat kasasında bulunan harf ve harf kombinasyonlarının ortaya çıkarılması bu çalışmayı önemli kılmaktadır.

“A Case Study Ruq’ah Type” aims to provide information about ruq’ah type and to reveal the ruq’ah type identified through a sample. In Ottoman typography, ruq’ah type was produced after the naskh and ta’liq. Engraver Haçik Kevorkyan produced 18-point ruq’ah type for the first time by Mehmed İzzet Bey’s letters, followed by 36-point type. Another typeface producer, Ohannes Mühendisyan, has been engaged in ruq’ah type production for many years and has completed his 24-point letters. In Teotig’s book Dib u Dar, there are examples of one-line in Kevorkyan’s 18-point and Mühendisyan’s 24-point ruq’ah type. However, no samples with information about the typographer and point size other than these have been encountered. This study identifies ruq’ah type characters by utilizing the gaps formed in the combinations of letters in the Risâle-i Ahlak, printed in 1898 at Kasbar Printing House by Ali Nazima. These characters were determined using design programs on the computer, and a table was created. The identified characters were compared with the ruq’ah lines of Kevorkyan and Mühendisyan, which have samples available, in terms of similarities and differences. In terms of the stance and shapes of the letters, the type of Risâle-i Ahlak was found to be similar to Kevorkyan’s 18-point script. The investigation of the use of ruq’ah type in typography and the determination of the letters and letter combinations possibly found in a ruq’ah type case in Ottoman typography make this study significant.