القواعد الأربع ا لكبرى في لغة العرب

Abstract

العربيةُ نظامٌ كُلّي مكوَّن من أنظمة فرعية، كنظام الأصوات والمقاطع والنَّبر والتنغيم والمباني الصرفية والإعراب والمطابقات والروابط والأدوات والرُّتب والتّضامِّ، وغير ذلك. وقواعدُ العربية التي بُنيت عليها وقُعِّدتْ بها قواعدُها: كبرى وكلية وصغرى. فالكبرى: ثوابتُ وظواهرُ في نظام اللغة لا غنى لها عنها، ومراعاتُها مقدَّمةٌ على مراعاة ما سواها من الظواهر، وإنْ عارَضها أمرٌ لم يُلتفت إليه، ولم يُؤبه له؛ وإن خالف ذلك قاعدةً معروفةً لديهم في باب من الأبواب، وهذه القواعد الكبرى أربعة، هي: أمنُ اللَّبس، والتماس الخفّة، وإقامة العدل، والاطّراد. والكلّية: ظواهرُ شائعةٌ في نظام اللغة وكلّياتٌ منضبطةٌ لا تخصُّ بابًا بعينه، بل تراها شائعةً في جميع الأبواب، كالضابط القائدِ لتلك الصغرى للخضوعِ والانصياعِ للكبرى والعملِ بما يُوافقها. والصغرى: تلك الضوابطُ والجزئياتُ الخاصَّة بكلّ باب من الأبواب، أو هي تلك التي وراء العِلَلِ التعليميةِ الأُوَلِ. ولئن تقرّر أنّ أصولَ الصناعة النحوية السماعُ والقياسُ والإجماعُ والاستصحابُ، فإنّ ضوابط المسائل الفرعية الخاصة بكلّ باب ما كانت لتقرَّ ويَهتدي إليها التفكيرُ النحويُّ إلا بالاستناد إلى مجموعة من الأصول والضوابط الكليّة الحاكمة لجميع الأبواب. وإنّ المتدبّر هذه الأصولَ والضوابطَ الكلّيةَ يراها راجعةً إلى قواعد أربعة، وخاضعةً لها، وبيانُ هذه الأربعة، والاستدلالُ لصحّة مذهبي هذا هو ما عُقد له هذا البحثُ.

Arapça, farklı alt sistemleri bünyesinde toplayan tamamıyla sistematik bir dildir. Söz gelimi sesler, paragraflar, vurgu, tonlama, sarf kuralları, irab, eş anlamlılar, bağlaçlar, edatlar, sıralamalar, eklemeler vb. Arapçanın küllî sisteminin içindeki alt sistemlerdir. Arapçanın, üzerine inşa ve bina edildiği kurallar, büyük, küllî ve küçük kurallar olmak üzere üç kısımdır. Büyük kurallar, Arapçanın sisteminde yer alan kendisinden vazgeçilmesi mümkün olmayan sabiteler ve olgulardır. Bu kuralların itibara alınması diğer olguların itibarından önce gelmektedir. Eğer herhangi bir olgu, söz konusu büyük kurallardan biriyle çelişirse veya herhangi bir bahiste maruf olan bir kurala muhalif olursa bu durumda olgu dikkate alınmaz ve kendisine iltifat edilmez. Büyük kurallar, dört tanedir. Bunlar, herhangi bir iltibastan emin olma, dilin kolay olmasını arzulama, dengeyi sağlama ve tutarlılıktır. Küllî kurallar, dil sistemi içinde yaygın olan ancak herhangi özel bir bahiste bulunmayan bundan ziyade tüm bahislerde yaygın olarak görülen düzenli kurallardır. Bunların örneği, küçük kuralları yöneten ve büyük kurallara boğun eğip ona uygun şekilde kullanılan kurallardır. Küçük kurallar, her bahiste bulunan cüzi kaideler veya birinci derecede talimî illetlerin ardında bulunan kurallardır. Nahiv yapım ilkelerinin gerçekleşmesi için sema‘, kıyas, icmâ ve istishâba gerek vardır. Her bölümle ilgili alt konuların kuralları, her bahis için geçerli olan küllî ilkeler ve kurallar mecmuasına dayanmadan nahvî düşünme için kullanılmamalıdır. Bu küllî ilke ve kuralları inceleyenler bunun dört ana kurala istinat ettiğini ve ona özel olduğunu göreceklerdir. Ben ise bu çalışmamda bu dört kuralı açıklayıp bu görüşümün doğru olduğuna dair deliller getirdim.

Arabic is a total system consisting of subsystems, such as sounds, syllables, stress, intonation, morphological constructions, syntax analysts, antithesis, conjunctions, articles, word order, collocation, etc. The principles of Arabic are Kubrâ (major), Kullîyah (general) and Sughrâ (minor). Al-Kubrâ (major): basic, indispensable phenomena in the language system which include four major rules, namely: avoiding ambiguity, seeking lightness, justness, and constancy in speech. AI-Kullîyyah (general): common phenomena in the system of language and concise wholes that control minor principles and are controlled by the major principles. AI-Sughrâ (minor): principles and particulars behind the first pedagogical causes. It has been stated that the basic foundations of Arabic syntax are samâ› (hearing), qiyas (analogy), ijma`a (consensus) and Istishab (continuity). However, the sub-issues of each section are guided and regulated by a set of general principles. A careful examination of these foundations reveals that all of them are based on and guided by four major principles. The main focus of this research is to explain these four principles and prove my argument.