<الإجماعُ النَحّويُّ عِند الفُقهاء <أبو إسحاق الشَّاطبيُّ أنْموُذَجا

Abstract

تقدِّم هذه الدراسَةُ موازنةً فِي قضيَّة لها أهميَّة كبرى، هي: الإِجماع عند النحاة كونه مصدرًا تشريعيًّا إساميًّا ارتبط كثيرًا بالثقافة الإساميَّة، قديمًا وحاضرًا، وشغل العلماءَ والدارسِين، خاصَّة ل ل في حجيته المُطلقة؛ فهو شرط في شروط الاجْتهاد في الفقه والتقعيد في النحو، ولكن حجيته في الفقه تختلف اخت افًا بيِّنًا عن حجيَّته في النحو. ل من هنا جاءت هذه الدراسة لتجيب عن كثير من الإشكالات التي رافقت هذه القضيَّة؛ إذ عدَّه الشاطبيُّ حجةً مطلقَة في الفقه، وحاول إسقاط حجيَّته المطلقةَ في الفقه على النحو أيضًا؛ وذلك في أثناء التقعِيد النحويِّ؛ إذ عبَّر عن ذلك بشكل واضح في سفره الماتع الجامع المَانع: المقاصد الشافية في شرح خ اصة الكافية، وهو شرح مستفيض لألفيَّة ابنِ مالك في النحو والصرف وعلوم لاللغة العربيَّة جميعها. حاول الباحثُ في هَذه الدراسة إذًا الإجابة عن إشكاليَّة مهمَّة، مؤداهَا: ما العَ اقة بين الإجماع ل عند الفقهاء والنحاةِ؟ وحاول تقديم أَنموذج منفتح ومستنيرٍ، جمع بين المَنزلتيْن؛ هو: أبو إسْحاقَ الشاطبيِّ؛ فقد كان فقيهًا متبحِّرًا، ونحويًّا متضلِّعا وعالمًا نحريرًا في الغرب الإساميِّ، نضحت كتبه لالتي وصلتنا بسموِّ فكره، ورفعة فنِّه وبهاء مخرجاتِه في العلوم الإساميَّة كلِّها.

Bu çalışmada büyük önem arz eden nahvî icmâ konusu ele alınıp değerlendirilmiştir. İslamın temel kaynaklarından biri olarak icmânın eski ve yeni İslam kültürü ile sıkı bir ilişkisi vardır. Özellikle de mutlak anlamda delil olması hasebiyle icmâ, âlimlerin ve araştırmacıların ilgi odağı olmuştur. İcmâ fıkıhta içtihadın, nahivde ise kural koymanın şartlarından biri olarak kabul edilmektedir. Ancak icmânın fıkıhtaki hücciyeti ile nahivdeki hücciyeti arasında belirgin bir fark vardır. Dolayısıyla bu çalışma, icmâ konusuyla ilgili birçok sorunun çözümü için yapılmış bir çalışmadır. Nitekim eş-Şâtıbî icmâı fıkıhta mutlak bir delil olarak gördüğü gibi nahivde de onu mutlak bir delil olarak görmekte ve bunu el-Mekâsidu’ş-şâfiye fî şerhi hulâseti’l-Kâfiye adlı eserinde açık bir şekilde dile getirmektedir. Onun bu eseri İbni Mâlik’in nahiv ve sarf ilimleri ile ilgili el-Elfiyye adlı eserinin kapsamlı şerhidir. eş-Şâtıbî bu çalışmasında “fikhî icmâ ile nahvî icmâ arasında ne gibi bir ilişki var?” sorusuna cevap bulmaya çalışmaktadır. Öte yandan o bu eserinde ikisinin (fikhî icmâ ile nahvî icmâ) arasını bulan ideal bir örnek sunmaya çalışmaktadır. Ebû İshâk eş-Şâtıbî fıkıh ve nahiv alanlarında engin bilgisi olan büyük bir âlimdir. İslamî ilimlerle ilgili kaleme aldığı çeşitli eserleriyle düşüncesinin ve sanatının üstünlüğünü ortaya koymaktadır.

This study presents a budget in an issue of great importance: the consensus between grammarians and jurists; being an Islamic concept that has been closely linked to Islamic culture, past and present, and the work of scholars and scholars, especially in its absolute argument, it is one of the origins of ijtihad in jurisprudence, and taqdeed in Grammar, but his argument in jurisprudence is significantly different from his argument in grammar. this study came to answer many of the problems that accompanied this issue, as Al-Shatby considered him an absolute argument in jurisprudence, and tried to drop his absolute argument in the jurisprudence as well; and that during the grammatical sacking, as he expressed it clearly in his travel Al-Jamea Al-Manea: The healing intents in explaining the summary of the adequate, and it is a thorough explanation of the alfia of Ibn Malik in grammar, morphology and all Arabic sciences. In this study, the researcher tried to answer an important problem, whose effect is: What is the relationship between consensus among jurists and grammarians? And he tried to present an open and arrogant model, which combined the two places: Abu Ishaq Al-Shatby; his jurist was a brothel, a grammatical grammatical, and a liberal world in the Islamic West.