آليات تشكيل الصُّورة الفنيَِّةّ في شعر الأخلاق والفضائل في العصر الأموي دراسة تحليلية

Abstract

إن من أهمِّ خصائص النصِّ الشعري صورته الفنِّيَّة. فتعلو مكانة الشعر بقدر ما يعلو مستوى صورته الفنِّيَّة، وتنحطُّ مكانته بقدر ما ينحطُّ مستواه الفنِّي؛ وذلك لأنَّ الصُّورة تستمدُّ كيانها من الحواسِّ والذاكرة والخيال والقوَّة الصانعة. فهل تمَّت مراعاة هذا المعيار الفنِّي الرفيع القدر في شعر الأخلاق والفضائل في العصر الأموي؛ لأنَّه من المعتاد أنَّ شعر الأخلاق والفضائل في الأغلب والأعمِّ ينصح ويعظ وينهى ويوبِّخ. فإن كانت هناك صورة فنِّيَّة في شعر الأخ لق والفضائل فكيف ا تشكَّلت هذه الصُّورة في هذا العصر الذي كثرت فيه الغزليات والمدحيات والنقائض وغيرها، ماذا كانت إذن، عناصرها وأنماطها وأنواعها؟ أكانت الصُّورة جزئية أم كانت كلِّية تلاحَظ فيها الوحدة العضوية؟ ما مصادر هذه الصُّورة؟ تلك هي المحاور التي تمَّ تناولها في هذا البحث. فلأجل استيفاء هذا الموضوع، تمَّ تقسيم البحث إلى عدَّة مباحث، وهي: تمهيد، ومفهوم شعر الأخ لق ا والفضائل، ومفهوم الصُّورة الفنِّيَّة، وأنماط الصُّورة في شعر الأخ لق والفضائل، وأنواع الصُّورة، ا ومصادر الصُّورة، ثمَّ ذكر خاتمة البحث التي تضمُّ النتائج التي تمَّ التوصُّل إليها عبر المحاور. وبالنسبة للمناهج التي تمَّ اتِّباعها في هذا البحث فهي: المنهج التحليلي والاستقرائي والاستنباطي. ومن أهمِّ النتائج التي توصَّلت إليها هو أن شعر الأخ لق والفضائل لا يقلُّ أهمِّية عن ألوان الشعر ا الأخرى من حيث الصُّورة الفنِّيَّة. ففيها ما في ألوان الشعر الأخرى.

Şiirin en önemli özelliklerinden biri sanatsal görüntüsüdür. Sanatsal imgesi yükseldikçe statüsü de yükselir, sanatsal seviyesi düştükçe statüsü de düşer. Çünkü sanatsal imge varlığını duyulardan, hafızadan, hayal gücünden ve yaratıcı güçten alır. Bu sanat standardı, Emeviler döneminde ahlâk ve fazilet şiirinde dikkate alındı mı? Zira mutat olan ahlak ve erdem şiirinin çoğunlukla ve genel olarak öğüt vermesi, nasihatte bulunması, yasaklaması ve azarlamasıdır. Şayet ahlâk ve fazilet şiirinde sanatsal bir imaj varsa, gazellerin, methiyelerin, hicivlerin ve diğer şiir türlerinin yaygın olduğu bu dönemde bu imaj nasıl oluşmuştu? Unsurları, örnekleri ve türleri nelerdi? Söz konusu imaj cüzî miydi yoksa uzvi birliğin gözlemlendiği bir bütünlük müydü? Bu imgenin kaynakları nelerdi? İşte tüm bu konular, bu mütevazı çalışmada ele alınacaktır. Konunun kapsamlı bir şekilde ele alınması için araştırmamızı birkaç bölüme ayırdık: Önsöz, ahlak ve fazilet şiiri kavramı, sanatsal imge kavramı, ahlak ve fazilet şiirinde imge örnekleri, imge türleri ve imge kaynakları. Ayrıca sonuç kısmında konu ile ilgili araştırmanın sonucuna değinilmiştir. Bu araştırmada izlenen yöntemler ise şunlardır: Analitik, tümevarım ve tümdengelim yöntemleri. Bu çalışmada ulaşılan en önemli sonuçlardan biri, ahlâk ve fazilet şiirinin sanatsal imaj açısından diğer şiir çeşitlerinden daha az önemli olmadığıdır. Şiirin diğer çeşitlerinde var olan bu şiirde de vardır.

Literary imagery is one of the most essential elements of poetry. The status of a poem gets elevated when its literary images, in terms of literary beauty, are of high quality and vice versa. For its structural formation comes from a combination of senses, memory, imagination and a creative mind. Was this artistic standard, i.e. literary imagery, properly taken into consideration in moral poetry during the Umayyad period, for what is generally thought is that moral poetry merely advises, sermonizes, forbids or reprimands? And if literary imagery existed in moral poetry, how did it form? What were its components, types and varieties? Was it complete being organically united or partial? What were the sources of this imagery? These are the main issues which are to be dealt with in this article. And to do so, the article has been divided into the following sections: introduction, the concept of moral poetry, the concept of literary imagery, types of literary imagery in the moral poetry, varieties of literary imagery, sources of literary imagery and, finally, concluding remarks containing the major findings of the article. As for the research method, we have followed analytical, inductive and deductive methods. And as for some important findings found in this research, it can be said that, in terms of the beauty of imagery, the moral poetry in Umayyad period is as good as that of the other branches of poetry in that era.