İklim Değişikliği ve Göç: Oğuzların Mâverâünnehir ve İran’a Göçleri

Abstract

Oğuzların Mâverâünnehir’e göç sebepleri, siyasi tarih anlatılarında genellikle Oğuz Yabgusu ile aralarındaki siyasi çekişme olarak belirtilir. Bunun yanı sıra, göçün sebepleri arasında otlak yetersizliği ve yer darlığı da önemli rol oynar. Ancak, siyasi çekişmeler genellikle öne çıkarılırken, otlak yetersizliğinin tam olarak iklim kaynaklı mı olduğu konusunda net bilgiler bulunmamaktadır. Bu makalede, Oğuz Türklerinin göçü konusunda bazı araştırmacılar arasındaki tartışmalar ele alınmakta ve bu göç olayında iklim değişikliğinin rolü olup olmadığını tartışan bahse konu araştırmacıların argümanları incelenmektedir. Bazı tarihçiler Oğuz göçlerinin öncelikli olarak iklim faktörüyle tetiklendiğini savunmaktadırlar. Bu görüşe göre, Orta Asya’daki önemli iklim değişiklikleri, Oğuzları daha yaşanabilir bölgelere, yani Mâverâünnehir ve İran’a göç etmeye zorlamıştır. Diğer taraftan bazı tarihçiler ise bu görüşü reddederek göçleri siyasi ve insan faktörüne, örneğin çatışmalara, istilalara ve dönemin sosyo-ekonomik koşullarına bağlamaktadır. Bu makalenin temel amacı, kesin bir yanıt vermek yerine, Oğuz göçü bağlamında iklimin tarihi göçler üzerindeki potansiyel etkisine dikkat çekmektir. Tarihi kaynakların sınırlamaları ve bu kaynakların detaylı bir şekilde incelenmemesi nedeniyle, bu makale tartışmayı kesin olarak çözmeyi hedeflememektedir. Bunun yerine, iklimin tarih araştırmalarında siyasi ve ekonomik unsurların yanı sıra önemli bir faktör olarak ele alınması gerektiği ve göçün nedenleri arasında iklimin daha belirgin bir argüman olarak sunulması amaçlanmaktadır.

The reasons for the migration of the Oghuzs to Transoxiana are usually mentioned in political history narratives as the political dispute between them and the Oghuz Yabgu. In addition to this, lack of pasture and lack of space also play an important role among the reasons for migration. However, while political conflicts are usually emphasised, there is no clear information on whether the lack of pasture was exactly due to climate. This article analyses the debate among some scholars on the migration of the Oghuz Turks and examines the arguments of these scholars who discuss whether climate change played a role in this migration event. Some historians argue that the Oghuz migrations were primarily triggered by the climate factor. According to this view, significant climatic changes in Central Asia forced the Oghuz to migrate to more habitable regions, namely Transoxiana and Iran. On the other hand, some historians reject this view and attribute the migrations to political and human factors, such as conflicts, invasions and socioeconomic conditions of the period. The main purpose of this article is to draw attention to the potential influence of climate on historical migrations in the context of the Oghuz migration, rather than to provide a definitive answer. Due to the limitations of historical sources and the lack of a detailed analysis of these sources, this article does not aim to resolve the debate definitively. Instead, it emphasises that climate should be considered as an important factor in historical research alongside political, economic, etc. fields, and aims to present the climate issue among the causes of migration as a more prominent argument.