منهج البحث في علم أصول الفقه واستفادة العلوم الإنسانية والاجتماعية منه

Abstract

يُعَدُّ علم أصول الفقه أيقونه العلوم الشرعية؛ ولذا اعتنى الأصوليُّون بذكر منهج البحث فيه، والتركيزِ على مقتضيات هذا البحث، ولوازمه، وعلى الرَّغم من تعدُّد المدارس الأصولية واختلافها، لكنَّها اشتركت في منهج البحث في هذا الفنِّ، على وَفْق الضوابط والقواعد التي قعّدها أئمَّة الفن.َ يُمكن للعلوم الإنسانية والاجتماعية الاستفادةُ من منهج البحث العلمي عند الأصوليِّين، وذلك من خ لل أساسيَّات البحث التي ذكرها الأصوليُّون، من باب الاستمداد والإمداد ا بين العلوم. حاولت هذه الدراسةُ استظهار أهمِّ معالم منهج البحث، على وَفْق المنهج الوصفيِّ التحليلي، بتحليل أهمِّ قضايا منهج البحث العلمي، ثمَّ المنهج الاستنباطي باستنباط المنهج العامِّ عند الأصوليِّين، ولذا قُسِّم البحث إلى مقدِّمة، ومبحثين، أوَّلُهما لبيان نشأة منهج البحث عند الأصوليِّين، والثاني لبيان أهمِّ القضايا المنهجيَّة التي تطرَّق لها الأصوليُّون في منهج بحثهم في هذا الفنِّ، مع ذكر الخاتمة التي تضمَّنت أهمَّ النتائج، والتوصيات، ثمَّ فِهْرس المصادر.

Usul al-Fıkıh, İslami ilimlerin temel taşı olarak kabul edilir. Bu nedenle, usulcüler, bu ilimde araştırma yöntemine büyük önem vermiş, araştırmanın gerekleri ve esaslarına odaklanmışlardır. Usul al-Fıkıh'taki ekoller arasındaki farklılıklara rağmen, bu alandaki araştırma yöntemi konusunda ortak bir anlayış benimsemişler ve bu ilmin büyük imamları tarafından belirlenen kurallar ve esaslara sadık kalmışlardır. Beşeri ve sosyal bilimler, usulcüler tarafından sunulan temel araştırma kavramlarından faydalanarak, bu bilimler arasında karşılıklı bir alışveriş sağlayabilir. Bu çalışma, araştırma yöntemlerinin en önemli yönlerini ortaya koymaya çalışmaktadır. Çalışmada, bilimsel araştırma yöntemlerinin ana meseleleri betimleyici-analitik bir yaklaşımla incelenmiş ve usulcülerin genel metodolojisi tümdengelim yöntemiyle çıkarılmıştır. Araştırma, bir giriş ve iki ana bölümden oluşmaktadır. İlk bölümde, usulcülerin araştırma yönteminin gelişimi ele alınırken, ikinci bölümde bu alanda ele alınan en önemli yöntemsel konular açıklanmıştır. Çalışma, ana sonuçlar ve önerilerle son bulmakta, ardından kaynakça ile devam etmektedir.

Usul al-Fiqh (the principles of Islamic jurisprudence) is considered the cornerstone of the Islamic sciences. Thus, scholars of Usul have dedicated significant attention to discussing its research methodology, focusing on the requirements and essentials of such research. Despite the variety of schools of thought within Usul al-Fiqh and their differences, they share a common methodology in this field, adhering to the principles and rules laid down by the prominent scholars of Usul. The human and social sciences can benefit from the scientific research methodology of the Usul scholars by drawing from the fundamental research concepts they presented, fostering a relationship of exchange between these disciplines. This study attempts to highlight the key aspects of the research methodology using a descriptive-analytical approach by analyzing the main issues in scientific research methodology. Furthermore, an inductive method is applied to deduce the general methodology adopted by Usul scholars. The research is divided into an introduction and two main sections. The first section explains the development of the research methodology among Usul scholars, while the second outlines the most significant methodological issues addressed by them in this field. The study concludes with the key findings and recommendations, followed by a bibliography.