Vernaküler Mimari Mirasın Sürdürülebilirliği Bağlamında Samsun İli, Asarcık İlçesi Ahşap Camilerinin İncelenmesi ve Yayla Köyü Camii Restorasyon Önerisi

Abstract

Vernaküler mimari; yapıldığı yörenin kültürel değerlerini, yerel malzemelerini ve yapım tekniklerini nesilden nesile aktaran bir araçtır. Vernaküler mimari miras, kültürel mirasın somut ve somut olmayan değerlerini bünyesinde bulundurur. Kültürel mirasın korunması ve sürdürülebilirliği de toplum hafızasının korunması ve kent kültürünün sürdürülebilmesi bakımından önemli bir konudur. İnsanların yerlere aidiyetleri, o yer ile kurdukları bağ; o yerdeki taşınmaz kültür varlıkları ile olan ilişkileriyle doğrudan ilintilidir. Bulunduğu çevre ile maddi ve manevi uyum içerisinde olmaları vernaküler mimari miras kapsamındaki yapılara, ekolojik bir karakter de katmaktadır. Günümüz dünyasının en temel sorunlarından birisi olan iklim krizleri, yapı sektöründe de ekolojik çözüm ihtiyaçlarını ortaya çıkarmıştır. Vernaküler mimarinin sürdürülmesi yerel bazda bulunabilecek en uygun çözümlerden birisidir. Bu tez kapsamında Orta Karadeniz Bölgesi’nde, Samsun ili, Asarcık ilçesinde bulunan ahşap çantı tekniği ile yapılmış altı adet cami vernaküler mimari miras kapsamında incelenmiştir. Dini işlevli bu yapılar; hem somut hem de somut olmayan kültürel mirasın nitelikli birer örnekleridirler. Aynı zamanda bulundukları çevreye uyumları, yerel doğal malzemelerden yapılmaları, kolay taşınabilmeleri vb. bir çok özellikleri sebebi ile ekolojik yapılardır. Çalışma konusu camiler; Gökgöl(Akyazı), Kılavuzlu, Musaağa (Alan), Koşaca, Yarımca ve Yayla (Çağlayan) Köyü Cami’leridir. Tez çalışması beş bölümden oluşmaktadır. Birinci bölümde; Asarcık ilçesinin fiziksel yapısı ve coğrafi özellikleri, tarihsel gelişimi ve sosyal yapısına ait bilgiler verilmiştir. İkinci bölümde; Asarcık’taki altı adet ahşap cami konumları, tarihsel gelişimleri ve mimari özellikleri ele alınarak incelenmiş, mimari ögeleri değerlendirilerek karşılaştırmalı bir tipoloji analizi yapılmıştır. Üçüncü bölümde; camilerin yapım teknikleri ve malzemeleri belgelenmiş. Yapım teknikleri detay çizimleri ile desteklenerek anlatılmıştır. Dördüncü bölümde; Yayla Köyü Cami ile ilgili detaylı belgeleme çalışmaları yapılmış, rölöve ve restitüsyon projeleri hazırlanarak restorasyon proje önerisi getirilmiştir. Beşinci ve son bölümde; yapılar vernaküler mimari miras ve çevresel sürdürülebilirlik bağlamında incelenmiştir. Bu çalışma kapsamında; Asarcık’taki ahşap Cuma camilerinin belgelenmesi, vernaküler mimari miras kapsamında önemlerinin ve sürdürülebilirliklerinin çevresel sürdürülebilirlik açısından da öneminin ortaya koyulması amaçlanmıştır.

Vernacular architecture serves as a tool that transmits the cultural values, local materials, and construction techniques of a region from generation to generation. Vernacular architectural heritage encompasses both tangible and intangible aspects of cultural heritage. The preservation and sustainability of cultural heritage are crucial for maintaining societal memory and sustaining urban culture. People's sense of belonging to a place and their connection to immovable cultural assets in that place are directly related. Being in both physically and sentimental harmony with their environment adds an ecological character to the buildings within the scope of vernacular architectural heritage. Climate crisis, one of the fundamental issues of our contemporary world, has highlighted the need for ecological solutions in the construction sector. Maintaining vernacular architecture is one of the most suitable local solutions. This thesis explores six wooden mosques constructed using the çantı technique in Asarcık district, Samsun province, within the context of vernacular architectural heritage in the Central Black Sea Region. These structures with religious function serve as exemplary instances of both tangible and intangible cultural heritage. Their ecological features, such as adaptation to the environment, use of local natural materials, and ease of relocation etc., make them environmentally friendly structures. The studied mosques are Gökgöl (Akyazı), Kılavuzlu, Musaağa (Alan), Koşaca, Yarımca, and Yayla (Çağlayan) Village Mosque. The thesis comprises five sections. The first section; provides information about the physical structure, geographical features, historical development, and social structure of Asarcık district. The second section; examines the locations, historical development, and architectural features of the six wooden mosques in Asarcık. A comparative typology analysis is conducted by evaluating their architectural elements. The third section; documents the construction techniques and materials of the mosques, supported by detailed drawings. In the fourth section; detailed documentation of Yayla Village Mosque is undertaken, and building survey and restitution projects are prepared, leading to a restoration project proposal. The fifth and final section; analyzes the structures in the context of vernacular architectural heritage and environmental sustainability. This study aims to document the wooden Friday mosques in Asarcık, highlight their significance in the context of vernacular architectural heritage and sustainability, and emphasize their importance in terms of environmental sustainability.