Firdevsî-i Tavîi'in Kitâb-ı Hayât ü Memât Adlı Eseri: Tahlil ve Metin

Abstract

Firdevsî-i Tavîl’in, te’lif ve tercüme olarak kaleme aldığı Kitâb-ı Hayât ü Memât adlı eseri, nazm ve nesr karışık olarak, dibace kısmı ve otuz bâbdan oluşmaktadır. Diğer eserlerinden en önemli farkı bu eserinde fihrist kullanmasıdır. Otuz bâbın hangi konuları içerdiği bâb sayılarıyla birlikte, kısa başlıklar halinde fihristde sıralanmıştır. Her bâb bir ya da birkaç konuyu içerir. Mevlânâ’nın Şems-i Tebrizî’ye soru sorması ve onun da cevap vermesiyle, “soru-cevap” şeklinde düzenlenen eserin bazı kısımları İmâm-ı Gazalî, İbn-i Arabî ve Şeyh Attar makalelerinden seçilerek, Farsça’dan Türkçe’ye tercüme edilmiştir. İslâm ahlakı, tasavvûf, mevt, hayat, nefs, ahlak, lezzet, anatomi gibi birçok konuyu içeren eserin son bâbı II. Bâyezid’ın saltanatının son yılı ile I. Selim’in saltanatının ilk yılında (1511-1512) sadrazam olan Koca Mustafa Paşa’yı konu alır. Bu kısımda onun marifetleri, salahiyeti, adaletli olması ve ahlâki özellikleri anlatılır. Çalışmamız üç bölümden oluşur. İlk bölümde Firdevsî-i Tavîl’in hayatı ve eserleri ele alınmıştır. İkinci bölümde çalışmamıza konu olan eser hakkında geniş bilgi verilmiş, değerlendirilmesi yapılmıştır. Son bölümde ise eserin kaynak değeri ve özeti verilmiştir.

Kitâb-ı Hayât ü Memât, written by Firdevsî-i Tavîl as a compilation and a translation, is consisted of preamble and thirty sections mixed with verse and prose. The most significant difference is that he used index in this work. What topics which are covered in these thirty sections and their page numbers are written in the index as short titles. Each section mentions one or a couple of topics. Arranged as “question-answer” form -Mevlânâ asking questions to Şems-i Tebrizî and he replying back-, some part of the work was translated from Farsi into Turkish by having selected from the articles by İmâm-ı Gazalî, İbn-i Arabî and Sheikh Attar. This work covers variety of subjects, such as Islamic ethics, Islamic mysticism, dying, life, nafs, morals, flavor and anatomy; and the last section mentions Koca Mustafa Pasha who were the grand vizier in the last year of the reign of II. Bâyezîd and in the first year of the reign of I. Selim (1511-1512). His skills, competence, his being fair and his moral values is explained in this section. Our work is consisted of three chapters. In first chapter, the life and the works of Firdevsî-i Tavîl are mentioned. In second chapter, extensive information about the work is provided and the work is evaluated. In the last section, resource value and summary of work is provided.