Tezhip Sanatında Görülen Üslupların Tarihsel Süreç İçinde Tasnifi

Abstract

Tezhip, sözlükte “altınlamak” manasına gelmektedir. Tezhip sanatının en önemli unsuru desen ve motiflerdir. Desen ve motifler belli bir kural çerçevesinde oluşturulan kompozisyonlar ile kitap sanatlarında süsleme olarak kullanılır. Sanatkârlar, yaşadıkları coğrafya ve beslendikleri kültür neticesinde belli bir üslup ortaya çıkarırlar. Üslup, kelime anlamıyla oluş, yapış veya yapılış biçimi, tutulan yol, tarz ve usul anlamlarına gelir. Sanatta bir sanatçı veya bir devri diğerlerinden ayırmamızı sağlayan kendine has ifade biçimini anlatmak için kullanılan önemli bir kavramdır. Tarih boyunca Türkler ilme ve kitaba son derece önem vermişlerdir. Tezhip sanatının en nadide örneklerini bu kitaplarda görmek mümkündür. Tarihsel süreç içinde siyasi, ekonomik, sosyal ve kültürel olayların sonucunda tezhip sanatında görülen üslupların zamanla değiştiği görülmüştür. Bu çalışmada tarihsel süreç içerisinde tezhip sanatının ortaya çıkışı ve gelişme süreçleri tasnif usulüne dayalı olarak incelenmiştir. VIII. yüzyıl Uygur Devleti’nden başlayıp XX. yüzyıl Osmanlı Devleti’nin yıkılışına kadar Türk devletlerinin tezyinatı hakkında incelemeler yapılmıştır. Türk devletlerinin tezyinatı anlatılırken aynı yüzyılda etkileşimde olduğu yabancı devletlerle olan ilişkilerine de değinilmiştir. Bu şekilde desen ve motiflerin zaman içerisindeki değişimlerinin sebepleri açıklanmıştır. Üslupların her yüzyılda farklılık göstermesi öncelikle bahsi geçen devletlerin mimari tezyinatı üzerinden daha sonra kitap sanatlarındaki tezyinat üzerinden incelenmiştir.

The word “tezhip” (illumination) lexically means “gilding”. The most important elements of the art of Illumination are patterns and motifs. The patterns and motifs, designed as compositions according to certain sets of rules, are used as ornamentation in the arts of the book. The artists exhibit particular styles which are shaped and influenced by the geography and culture of their home countries. The word “style” means a particular way of being, making, and/or being made, the path, characteristics, and pattern. It is a crucial term in art which is used to define distinctive forms of expression to distinguish a particular artist or an era from others. The Turks have always paid great attention to knowledge and the book throughout history. It is possible to see the most precious examples of the art of Illumination in these books. In a historical perspective, it is observed that the styles in the art of Illumination have gone through changes in time as a result of the relevant political, financial, social and cultural incidences. This study examines the emergence and development process of the art of Illumination on the basis of the classification technique in a historical framework. In this regard, the art of illumination in Turkish States, ranging from the Uighur Empire in the 7th century to the Ottoman Empire in the 20th century, are analyzed. The analysis of the art of Illumination in Turkish States is accompanied by the examination of the relations of these Turkish states with the foreign states with which they were in interaction. In this way, the motives behind the changes which are observed in patterns and motifs of the art of Illumination in time are explained. The premises of the changes in styles in the art of Illumination in each century is first analyzed on the basis of the architectural ornamentations and then followed by the examination of ornamentations in the field of arts of the book of the relevant states.