Osmanlı Döneminde İstanbul’da Modern Bir Mezbaha Kurma Teşebbüsü

Abstract

19. yüzyılın sonlarında İstanbul’da bilimsel ve modern usullere göre faaliyet gösterecek bir mezbaha ihtiyacı had safhaya ulaşmış ve bu ihtiyaç birçok kurum tarafından dile getirilmiştir. Şehrin muhtelif yerlerinde mezbahalar bulunmasına rağmen sıhhi ve bilimsel kurallara riayet edilmemesi, kesim öncesi hayvanların ve sonrasında da etlerin kontrollerinin yeterince yapılamaması halkın sağlığını tehdit etmekteydi. Öte yandan mezbahaların tam olarak gereğince vergilendirilememesi nedeniyle devletin gelir kaybı da söz konusuydu. Bunun yanı sıra Şehremaneti tarafından mevcut haliyle mezbahaların ve hayvan satış mahallerinin ihtikâra, dolayısıyla et fiyatının makul bir sebep olmaksızın ciddi şekilde artmasına neden olduğu iddia ediliyordu. Şehremaneti, mezbahaların ıslah edilmesinin çok zor olduğu düşüncesiyle tüm İstanbul halkına hitap edecek sıhhi, bilimsel ve modern özellikleri içeren umûmi bir mezbaha ve hayvan pazarının kurulması amacıyla 1911 yılında bir proje ihalesi açmıştır. İhtiyaçları karşılayabilecek en uygun projeyi belirleyebilmek amacıyla bir komisyon teşkil edilmiş ve kazanan proje sahibine müesseseyi kurması karşılığında işletmesi için kırk yıllığına imtiyaz tahsis edilmesi, bununla birlikte mezbaha ve hayvan pazarı gelirlerinden Şehremanetine de belirli bir pay ayrılması kararlaştırılmıştır.Makale, Osmanlı arşiv belgeleri üzerinden söz konusu mezbaha ve hayvan pazarı tesisi kurma çabalarını ele almaktadır. Böyle bir tesis ihtiyacının ortaya çıkış nedenleri, ihaleyle ilgili hazırlanan raporlar, ihaleye karşı gösterilen tepkiler, devlet kurumlarının ve sektör temsilcilerinin meseleye yaklaşımı birinci el kaynaklardan faydalanarak ortaya koyulmaya çalışılmıştır.

In Istanbul, the need for a slaughterhouse operating under scientific and modern methods reached its peak toward the end of the 19th century, leading numerous institutions to address such demand. Although there were already established slaughterhouses in various locations of the city at the time, the public health was in jeopardy as medical and scientific principles were not followed, and no pre or post-slaughter inspections of animals were carried out. Moreover, these slaughterhouses were not subject to appropriate taxes, resulting in government revenue loss. Furthermore, the “Şehremaneti” (Municipality) claimed that the slaughterhouses and livestock markets in their current form were generating unfair profits, causing the meat prices to spike without any precedence. Considering the reformation of current slaughterhouses a grueling task, the Şehremaneti launched a tender in 1911 for the construction of a public slaughterhouse and livestock market equipped with all the medical, scientific, and modern standards for use of all the inhabitants of Istanbul. A commission was appointed to determine the most suitable project and it was decided to grant the operating rights of the establishment for 40 years to the winning project in return for the construction of such establishment, as well as to allocate a certain share to the Şehremaneti from the revenues of the slaughterhouse and the livestock market. The present paper examines the efforts undertaken to build a slaughterhouse and a livestock market using Ottoman archival documents. The causes of the demand for such an establishment, the reports on the tender process, the reactions against the tender, and government institutions and industry leaders’ approach on the issue were identified through first-hand sources.